Bewust Ouderschap

Je kinderen zijn je kinderen niet.

Zij zijn de zonen en dochters van 's levens hunkering naar zichzelf. 

Zij komen door je, maar zijn niet van je, en hoewel ze bij je zijn, behoren ze je niet toe.

Je mag hen je liefde geven, maar niet je gedachten, want zij hebben hun eigen gedachten.

Je mag hun lichamen huisvesten, maar niet hun zielen,
want hun zielen toeven in het huis van morgen, dat je niet bezoeken kunt, zelfs niet in je dromen.

Je mag proberen gelijk hun te worden, maar tracht niet hen aan jou gelijk te maken.

Want het leven gaat niet terug, noch blijft het dralen bij gisteren. 

(Kahlil Gibran) 
 

Veel ouders ervaren de opvoeding van hun kinderen als één van de moeilijkste en meest veeleisende taken in het leven. Vooral in deze hectische tijden waar vrijwel iedereen druk in de weer is om werk, carrière, kinderen, hobby’s, familie, vrienden en een sociaal leven te combineren tot een bevredigend bestaan. Jon Kabat-Zinn, de grondlegger van mindfulness in de westerse wereld, noemt het: ‘full catastrophe living’. 

Maar er is een weg naar stilte, er bestaat een manier om rust, vrede en harmonie in jezelf en in het gezin te brengen. Men noemt het mindful (of bewust) ouderschap en er zijn tal van boeken te lezen of workshops te volgen om de technieken aan te leren. In dit bericht volgt een korte kennismaking met het concept. Er zijn 3 grote hoofdstukken, deel 1 beschrijft mindfulness, deel 2 geeft tips om het noodzakelijke schaduwwerk te doen en in deel 3 komt bewust ouderschap aan bod. Maar eerst: wat is mindfulness?

The thing about meditation is: you become more and more you.

(David Lynch)

Mindfulness

Mindful ouderschap is een logisch vervolg van mindfulness wat een onderdeel of eerder het resultaat is van de vipassana meditatietechniek uit het boeddhisme. Vipassana is één van de meditatie technieken die Boeddha aan de wereld leerde en betekent ‘inzicht’ of ‘de dingen zien zoals ze werkelijk zijn’. De basistechniek is ‘zelf-observatie zonder oordeel’ om tot zelf-transformatie en uiteindelijk tot bevrijding van lijden en conflict te komen. Het is in principe een reeks eenvoudige technieken maar met een diepe en helende werking. In het boeddhistische achtvoudige pad naar bevrijding wordt het Samma Sati genoemd maar onder invloed van Jon Kabat-Zinn en Thich Nhat Hanh werd het bekend in het westen als mindfulness.

Kort gezegd staat mindfulness (opmerkzaamheid) voor bewust aanwezig zijn in het hier en nu. Het betekent ‘leven met volle aandacht’ en alert zijn op alle gedachten, gevoelens, emoties, sensaties en percepties die zich voordoen aan en in bewustzijn. Zonder daar een oordeel of label op te plakken. Een beetje als een externe getuige die neutraal kijkt naar wat er zich aandient in jezelf. Dat is uiteraard makkelijker gezegd dan gedaan want vrijwel iedereen reageert onbewust vanuit egopatronen en is gewend om dingen te beoordelen als goed, slecht, gunstig, ongunstig, belangrijk, onbelangrijk, enzovoort. Je wordt meegesleept door de mind, meer nog, je vereenzelvigt je zo sterk met je gedachten en gevoelens dat je denkt dat jij de mind, het ego of het lichaam ook bent (wat niet zo is) en je vergeet je ware Zelf (de waarnemer of het bewustzijn waardoor, waarmee en waarin alles verschijnt en verdwijnt). Bij mindfulness worden een reeks oefeningen gebruikt waardoor men leert om alles wat zich aandient in het leven op een rustige manier te observeren en te accepteren. En de basis daarbij is ‘aandachtig zijn’, helemaal betrokken zijn bij wat er (innerlijk en uiterlijk) gebeurt. Om schadelijke en heilzame zaken te zien en om te ontdekken hoe je reageert op situaties dien je namelijk aandachtig op te letten en bewust waar te nemen. Het is jezelf leren kennen op een diep niveau voorbij het ego. Het ego is de identificatie van het Zelf met een tijdelijk, fictief, onjuist of onvolledig denkbeeld/personage. Het is de sociale identiteit die we opbouwen en gebruiken om te functioneren in het systeem (maatschappij), het is de rol of de rollen die we spelen. Er is in wezen niets mis met het ego en het hoeft ook niet te verdwijnen. De 'problemen' ontstaan pas wanneer het ego afgescheiden raakt van het Zelf en de onbewuste schaduw niet gezien wordt (zie verder).

The goal of meditation is not to get rid of thoughts or emotions.
The goal is to become more aware of them and learn how to move through them without getting stuck.

(Dr. P. Goldin)

De meeste mensen leven constant in hun hoofd, in de wereld van gedachten en gevoelens, en dat zijn vaak piekerende gedachten over het verleden of de toekomst of allerlei zorgen en angsten. Maar mindfulness brengt je terug naar het heden, naar wat zich hier en nu op dit moment aandient. En het leert je ook om minder in oordeel en veroordelen te blijven hangen. De oefeningen zijn geschikt voor iedereen en helpen om neutraal te leren waarnemen, om focus en aandacht te trainen, om een staat van niet-oordelen te bereiken en om het leren accepteren van dat wat is. Er zijn concentratie oefeningen waar je leert focussen op slechts één gedachte of ding (de adem, een kaarsvlam, een mantra, een object,…) waardoor de mind makkelijker tot rust komt en beter leert waarnemen. En er zijn meditatie oefeningen zoals ademtechnieken, yoga, bodyscan, visualisaties, innerlijke reizen,...De sleutel is dagelijks oefenen, zodat mindfulness en ‘opmerkzaamheid zonder oordelen’ een tweede natuur worden en uiteindelijk een stevige basis vormen voor een evenwichtig leven.

De resultaten van een mindfulness levenswijze zijn bijzonder indrukwekkend.

° Men begint bewuster te leven en blijft meer in het hier en nu aanwezig.
° Er komt meer rust in de mind, er is minder gepieker, minder angst en zich zorgen maken.
° De stress neemt af en men is beter gewapend tegen stressvolle situaties.
° De concentratie verhoogt en het prestatievermogen verbetert.
° Men ervaart meer geluk en tevredenheid (depressies krijgen minder kans).
° Men slaapt beter en komt makkelijker tot ontspanning.
° Men ontwikkelt een positieve gemoedstoestand en een vreugdevol zelfbeeld.
° Men laat zich minder meeslepen door opkomende gedachten en emoties.
° Men gaat meer genieten van het leven (en de kleine dingen).

De ‘officiële’ oefeningen en oorspronkelijke methodes worden door veel Mensen niet volgehouden. Ze vragen (veel) tijd, discipline en motivatie. Denk bvb. aan de kei zware 10 dagen vipassana cursus waar je dagelijks tot 14 uur zitmeditatie doet en 10 dagen lang niet mag spreken. En niet iedereen wil of kan daarna elke dag minimaal 1 uur mediteren. Maar hier volgen enkele eenvoudige oefeningen die makkelijker haalbaar zijn en in te passen in het dagelijks leven. Het is evident dat mindful of bewust ouderschap pas succesvol wordt wanneer ook de ouders mindful (aandachtig en bewust) in het leven staan en hun kroost vanuit vrede en harmonie kunnen opvoeden. 

    Mindfulness means being awake, it means knowing what you are doing.
(Jon Kabat-Zinn)

Mindfulness oefeningen

➽ Ademen is leven. Prana is de levensenergie die onder meer via het ademen opgenomen wordt. Iceman Wim Hof is bestand tegen extreme koude door onder meer ademtechnieken te gebruiken. In bijna alle spirituele paden en yogatradities word adembeheersing (pranayama) als essentieel beschouwd. Er bestaan dan ook tientallen ademmeditaties. Dit is er eentje.
Observeer je ademhaling zonder te sturen, merk hoe de adem een eigen en subtiel wisselend ritme volgt. Dit is ook een ideale techniek om in slaap te vallen. Volg de ademstroom en merk hoe die vanzelf uit en in de neusgaten stroomt. Volg de beweging van de adem en concentreer op het gebied tussen bovenlip en de ingang van de neusgaten. Merk hoe de lucht kouder is bij het inademen en warmer bij het uitademen. Volg de adem in en uit het lichaam. Telkens een gedachte opkomt, laat je die gewoon voorbijgaan en verplaats je de aandacht terug naar de adem.
Een andere oefening is de buikademhaling. Probeer zo rustig en zo laag mogelijk in je buik te ademen (1 handpalm onder de navel). Leg je hand op de buik en borst om te voelen. Adem eerst langzaam (via de neus) de buik vol, voel hem zwellen, en vul daarna de longen en de borstkas met lucht. Bij het uitademen gaat het omgekeerd, eerst de lucht uit de longen en dan uit de buik. Adem volledig uit, tot ook de laatste luchtrestjes uit de longen en de buik zijn. Hier staan nog meer adem oefeningen voor ontspanning of yoga.

➽ De bodyscan. Dit is één van de meest gebruikte meditatie- en ontspanningsoefeningen. Ook ideaal om in te slapen. In gedachten overloop je met aandacht jouw lichaam stap voor stap en van voeten tot kruin, en voel je elk lichaamsdeel (en eventueel organen). Ga op je rug liggen op een yogamat of in bed. Armen naast het lichaam, handpalmen naar boven, benen iets uit elkaar. Sluit de ogen en adem rustig in en uit tot je wat ontspannen bent. Dan overloop je stap voor stap alle delen van het lichaam door je aandacht er kort op te richten. Benoem ze in gedachten en probeer ze te voelen en te laten ontspannen. Begin met je voetzolen, vervolgens je tenen, wreven, enkels, kuiten, scheenbenen, knieholten, knieën, dijbenen, liezen. Je kunt beide benen tegelijk doen of eerst het linker en dan het rechter. Ga dan via je onderbuik en je onderrug langzaam omhoog naar je hals, eerst de voorkant, dan de rugkant met alle wervels, een voor een. Ontspan je armen, de vingers een voor een, handen, polsen, ga langzaam naar je bovenarmen, ga via de hals naar het hoofd, benoem alle delen en eindig bij de kruin. In het gezicht en de schouders zit vaak veel spanning. Ontspan ogen, mond, tong, lippen, wangen, tanden,...Blijf na afloop nog even liggen. Je kunt nu nog dieper ontspannen door af te tellen van 10 naar 0 in gedachten terwijl je rustig ademt en de intentie hebt om bij iedere tel dieper en dieper te ontspannen, telkens dieper en dieper en dieper. Bij 0 kun je herbeginnen vanaf 10 tot je eventueel in slaap valt.

➽ Ga wandelen in de (ongerepte) natuur en zet al je zintuigen aan, voel de wind, ruik de geuren, zie de schoonheid, proef de lucht, hoor de bomen, vogels, regendruppels, het geritsel,…Probeer niet te oordelen noch te benoemen en te labelen, gewoon aanwezig zijn en neutraal observeren. De natuur is een wonderlijke biotoop om mindfulness te oefenen. Achter de geluiden is er ook een diepe stilte. Laat die stilte toe in jou. Merk op dat alles in de natuur zichzelf is (bomen, insecten, dieren, vogels, planten,…). Er is geen zelfbeeld, ego, afscheiding, conflict, verborgen agenda...alles is gewoon compleet zichzelf, zonder moeite, zonder stress, zonder zorgen. De natuur kan je leren om stabiel, kalm en jezelf te zijn. Merk de schoonheid op van de taferelen die je ziet. Merk de rust en de vrede van een bloem die zich onvoorwaardelijk overgeeft aan het bestaan, zonder angst voor de dood noch voor het leven. Leer van de natuur, zie hoe alles bereikt wordt, en hoe het wonder van het leven zich ontvouwt zonder ontevredenheid of zorgen. Leer van de insecten, ze werken hard en klagen niet, ze haasten niet, ze stressen niet, en tóch is alles af en bouwen ze meesterlijke kunstwerkjes. En ook de natuur haalt er voldoening uit want het neemt haar schoonheid waar via jou. De natuur kent zichzelf via jou.

➽ Single tasking in plaats van multitasken. Doe 1 ding tegelijk en focus volledig op wat je doet. Dus bvb. niet tegelijkertijd koken, bellen, facebook checken en nadenken over wat je straks nog gaat doen. Geniet van wat je aan het doen bent, ook en vooral van de kleine dingen. Wees volledig aanwezig.
Oefening: kies een alledaagse bezigheid en voer deze met aandacht en geduld uit. Om het even wat: aardappels schillen, de auto wassen, onkruid wieden, een koekje eten, afwassen, je schoenen aandoen, tanden poetsen,...Probeer de handeling te zien als een vorm van kunst zoals bij de Japanse thee ceremonie.  Voer de taak met volle aandacht uit, zonder je te verliezen in allerlei gedachtespinsels. Observeer hoe je handen het werk perfect uitvoeren, geniet van de beweging zelf en gebruik al je zintuigen. Het gaat niet om het resultaat (een pot met aardappels of een glanzende auto), het gaat om de handelingen zelf. Blijf geconcentreerd en gefocust en je zult merken dat de tijd volledig wegvalt (net zoals je als kind helemaal kon opgaan in het spel en alles vergeten). Zo kun je rust en voldoening vinden in alledaagse klusjes. En hierin schuilt de ware kracht van mindfulness: taken en handelingen zijn niet langer obstakels die je van het echte leven afleiden en weghouden. Ze zijn het leven zelf!

➽ Stop regelmatig even met ‘dingen doen’ en neem 5 minuten rust en zit stil. Gewoon ogen dicht en niets doen. Of word je bewust van de adem, van je gedachten en gevoelens. Observeer gewoon en oordeel niet. Kom even tot jezelf en ga dan verder met je dagtaak.

➽ Bekijk iets alsof je het voor de eerste keer ziet. Blijf met je aandacht bij het object tot je het helemaal ontdekt hebt. Onderzoek het nauwgezet en heel gedetailleerd. Gebruik al je zintuigen.

➽ Leer om neutraal en zonder oordeel te observeren. Meestal interpreteren we de dingen die we horen, zien, ruiken,..we plakken er een oordeel of label aan vast. Probeer om dingen objectief te registreren, om enkel de feitelijke informatie op te merken, zonder er een gedachte of een gevoel aan te koppelen. Niets is goed, niets is slecht, alles is er gewoon.

➽ Eet langzamer en bewuster, kauw trager en meer, pauzeer even tussen iedere hap, geniet van de smaken en geuren, proef de texturen en kleuren.

➽ Kook bewust en met volle aandacht, besef dat koken met vers voedsel een alchemistisch en creatief proces is. De intentie en liefde waarmee je kookt, zitten mee in het gerecht.

➽ Loop of wandel met aandacht, voel de voetzolen op de grond plooien, observeer het afzetten van de voet, de interne beweging van de voet: de botjes, pezen, spieren, weefsel, de beweging van links naar rechts, het ritme, het tempo, het evenwicht,...Wees volledig één met het wandelen. Mindful wandelen is een ideale concentratie en observatie oefening en kun je altijd en overal toepassen.

➽ Wees volledig aanwezig bij een gesprek, luister met volle aandacht naar wat gezegd wordt, naar de intonatie, het verhaal achter de woorden, de stilte tussen de woorden. Maak oogcontact. En lees ondertussen geen berichtjes op je smartphone.

➽ Doe yoga of tai chi waardoor je de aandacht automatisch focust op het lichaam, de adem, de houdingen, de energieën in het lichaam,…Voel je lichaam van binnen, de bewegingen van het bloedstroom, de hartenklop, de sensaties, de warme en koude gebieden,…

➽ Wees de toeschouwer van je eigen leven. Kijk vanop afstand als een buitenstaander naar je dagelijkse handel en wandel, naar de reacties van je ego, naar je karakter, naar het personage dat je speelt, naar de ervaringen die je hebt. Alsof er een camera meereist die observeert wat je denkt, wat je doet en wat er gebeurt. Zoom uit en zie het totaalbeeld. Zie het als een show, alsof je in de bioscoop zit en naar een film van je leven kijkt met jezelf als personage op het scherm.

➽ Reflecteer over bepaalde situaties in je leven, zoals moeilijke gesprekken, onplezierige gebeurtenissen, stressvolle situaties, uitdagingen die je uit evenwicht brengen, ervaringen die je comfortzone bedreigen,...Wat gebeurt er innerlijk op zulke momenten. Wat waren of zijn je gevoelens en gedachten op dat moment, hoe ontstond de situatie, hoe reageerde je, wat ervaar je nu wanneer je terugkijkt. Hou een dagboek bij om je bevindingen te registreren.

➽ Let op de stilte tussen je gedachten. Die is soms kort, maar kan langer worden door mindfulness. Laat je vallen in die eindeloze en onbegrensde stilte.

➽ Experimenteer met de volgende zin: ‘wat vraagt deze situatie NU op dit moment’.

➽ Noteer je dagelijkse gedachten gedurende een week. En probeer te ontdekken waardoor ze getriggerd worden. Welke gedachten denk je vaak? Sommige denk je iedere dag, andere denk je bijna nooit. Welke gedachten herhaal je voortdurend? Probeer ook te zien of die gedachten helpend en ondersteunend zijn of juist niet. De intentie is om bewust te worden van de inhoud van je gedachtenwereld. Stop bij het bewust worden ervan. Je hoeft er niks van te vinden en je hoeft er niks mee te doen. Alles is oké.

➽ Bemerk dat wanneer je niet denkt, er ook geen ‘problemen’ zijn. De meeste zorgen en problemen zijn eigenlijk allerlei gedachteconstructies, aannames, denkbeelden, overtuigingen, veronderstellingen, geloven,...die enkel opduiken wanneer je er aan denkt. In diepe slaap (zonder gedachten) zijn er geen problemen. Meditatie helpt om de periodes van niet-denken langer te maken en de mind enkel te gebruiken wanneer het nodig is of wanneer jij dit beslist. Wees geen speelbal van je gedachtespinsels en emoties.

➽ Wanneer je in een stressvolle situatie terechtkomt, kun je deze procedure volgen. Adem diep in. Observeer hoe snel het ego zijn oordelen, verwachtingen en angsten wil uiten. Laat je niet overrompelen door het ego, observeer gewoon. Adem diep in en uit. Neem de tijd om tot jezelf te komen.

    Pay close attention to whatever triggers reactions from you.
Your triggers reveal the spot where an ancient pain is still buried.
Mindful omgaan met emoties

De Mens (en de hogere diersoorten) zijn gevoelswezens. Emotie en gevoel maken ons uniek maar soms ook kwetsbaar. Het leven is voor velen vaak hectisch, confronterend, moeilijk en uitdagend waardoor stress ontstaat die gepaard gaat met intense emoties zoals angst, woede, frustratie, verdriet,...Mindfulness biedt mogelijkheden om daarmee om te gaan en tot rust te komen in woelige tijden. Door met het bewustzijn een stapje terug te zetten en te reflecteren, kunnen we zorgelijke emoties beter hanteren en begrijpen. In 5 stappen leren we dingen loslaten en kun je meer compassie, zelfvertrouwen en harmonie ervaren.

Deze stappen kunnen ook helpen wanneer je 'getriggerd' (of geraakt) wordt door iets of iemand. Emotionele triggers zijn sterke emoties die samenhangen met  (vaak negatieve) ervaringen uit het verleden. De meeste emotionele triggers ontstaan tijdens het opgroeien (van kindertijd tot en met adolescentie). Wanneer bepaalde basisbehoeften (liefde, aandacht, waardering, warmte, veiligheid,...) ontbreken en niet worden ingevuld, of wanneer negatieve inprentingen (mishandeling, verwaarlozing,...) zich voordoen tijdens de kindertijd en de jeugd creëren we een interne dialoog en saboterende overtuigingen die zich nestelen in het onderbewuste. Als kind is het onvermijdelijk om pijnlijke en gevoelige ervaringen door te maken. Meestal wordt daar niet zo goed mee omgegaan (door ouders en opvoeders) en het kind duwt de emoties en onverwerkte ervaringen weg naar het onderbewuste. Eenmaal volwassen roepen vergelijkbare ervaringen dan dezelfde gevoelens op met dezelfde negatieve reacties. Dit zijn enkele bekende voorbeelden: 'Ik ben nooit goed genoeg, Het is altijd mijn fout. Ik heb altijd pech. Niemand heeft me graag. Ik kan niemand vertrouwen. Ik moet perfect zijn. Ik ben altijd de zondebok'.

Aan deze saboterende (en foutieve) overtuigingen hechten zich bepaalde emoties die we voelen en die tijdens de kindertijd vaak worden onderdrukt. Maar op volwassen leeftijd voelen we ze met een grotere intensiteit omdat er meer kans is om ze te uiten. Ze kunnen makkelijker getriggerd worden en aan de oppervlakte komen door de confrontaties met anderen en de dagdagelijkse situaties. Wat op zich niet slecht is want dan kunnen ze ook voor een stuk verwerkt worden wanneer we bereid zijn onszelf te helen. Iedereen draagt in meer of mindere mate trauma's en kwetsuren mee. En sommige Mensen werden als kind zo diep en vreselijk gekwetst en dragen zo'n zware emotionele patronen mee dat ze hun hele leven worstelen om zich ervan te bevrijden en therapie nodig hebben.

Emotionele triggers, zelfs wanneer opgeslagen in het onderbewuste, kunnen veel schade veroorzaken door hun negatieve invloed. Zoals: het belemmeren van persoonlijke groei, een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen. gebroken relaties. narcisme, egoïsme, diepe gevoelens van depressie, allerlei angsten, verkeerde veronderstellingen over anderen, agressief gedrag, misbruik, vluchtgedrag via drugs, alcohol, gokken, verslavingen,... Wat ook vaak voorkomt is dat we net die personen en situaties aantrekken in ons leven die dezelfde ervaringen uit onze kindertijd opnieuw spiegelen. Zoals partners die telkens in een gewelddadig huwelijk terechtkomen (mishandeling als kind) of die altijd verlaten worden (eenzaamheid als kind). Wanneer men deze triggers en signalen ter harte neemt, kan men een weg naar heling inslaan. Maar soms lukt het niet op eigen kracht en is externe hulp nodig (therapie) of dient men duidelijke grenzen te stellen en personen die kwetsen en agressief zijn gewoon resoluut te vermijden.

The next time you sense a strong emotion, take some time to put a finger on exactly what you're feeling.
Get quiet, turn inward and just listen.
(Lisa Nichols)
1. Acceptatie

De eerste stap is je emoties accepteren. Je emoties negeren en ze wegduwen, is vluchtgedrag en iets negeren wat gezien wil worden, zorgt ervoor dat het zich opstapelt en later (sterker) terugkomt. Dus eerst de emoties (h)erkennen en accepteren, want (moeilijke) emoties zijn vaak een signaal met een belangrijke boodschap. Ze proberen je iets te vertellen over wat er aan de hand is binnen in jou (en misschien ook wel in de buitenwereld), voordat de situatie escaleert tot een grotere crisis.
Bewuste acceptatie van deze emoties zorgt ervoor dat je deze signalen niet alleen ziet, maar ook een beter zelfinzicht en meer mededogen voor jezelf ontwikkelt. Een goeie techniek om bewust te worden van je emoties is door te voelen waar ze zich precies in het lichaam bevinden. Emoties kunnen voelbaar zijn als buikpijn, een steen op de maag, kortademigheid, hoofdpijn, een brok in de keel, gespannen spieren in schouders en rug, darmkrampen,...

Chronische stress veroorzaakt blokkades, pijn, spanning en stijfheid van het bindweefsel. We zijn energetische wezens en energie moet in beweging blijven. Emoties (e-motion) die vastgehouden of weggeduwd worden, raken vast in het lichaam en verstoren de doorstroming van prana (chi). Heel veel energie zit opgeslagen in gewrichten en bindweefsel, vaak gaat het om niet erkende stress en emoties uit het verleden. Wanneer je bewust wordt waar de emotie in het lichaam (vast)zit, dan kun je die makkelijker loslaten (via vipassana, yoga, dansen, therapie,...). Studies tonen aan dat emoties na enkele minuten verdwijnen wanneer je er mindful (bewust) mee omgaat.

Acceptatie betekent ook dat we de behoefte loslaten om moeilijke emoties te willen controleren of vermijden. Nu kun je wel zeggen: 'ik wil me niet slecht en beroerd voelen, ik wil me zo snel mogelijk terug beter voelen'. Maar de keuze om je emoties er te laten zijn en ze te accepteren en ze te doorleven, hoe oncomfortabel ook, kweekt diepgang en wijsheid. Probeer geduldig te zijn met moeilijke emoties en ga er van uit dat het toelaten van pijn uiteindelijk tot inzicht, transformatie en geluk zal leiden.

Acceptatie betekent verantwoordelijkheid nemen voor wat we voelen. We plaatsen de 'schuld' niet buiten ons, bij anderen of bij de maatschappij. Wanneer een 'gevoelige snaar' wordt geraakt, dan is dat jouw snaar, die nu wellicht getriggerd wordt door een externe factor, maar niettemin uitsluitend bij jou hoort. Door verantwoordelijkheid te nemen, gaan we kracht verzamelen om bewust om te gaan met wat we voelen en kunnen we gepaste acties starten.


2. Benoem je emoties

Na de acceptatie en (h)erkenning van je emoties kun je ze nu ook beschrijven. Door jezelf vragen te stellen, ontdek je welke emotie of gevoel er opkomt: voel ik me nu verdrietig, boos, teleurgesteld, beschaamd, bang, gefrustreerd, eenzaam, kribbig, verlegen, jaloers, bedreigd, ontevreden, onzeker, gekwetst, paniekerig, afgewezen, gebruikt, verraden, woedend, vernederd, afhankelijk, ongeduldig, verveeld, nutteloos,...? Of is het een positieve emotie: voel ik me nu blij, rustig, veilig, geaccepteerd, geliefd, ontspannen, vrolijk, enthousiast, tevreden, zelfzeker, zorgeloos, dankbaar, hoopvol, trots,...? Kun je ook evalueren welk effect de emoties op je persoonlijk en sociaal leven hebben? Zijn ze storend en beperkend of valt er mee te leven?

Besef wel dat je deze emoties niet bent, je ervaart ze wel, maar ze zijn niet wie je écht bent. Alles wat je kunt observeren en wat voorbijgaat, ben je niet. Emoties en gedachten gaan voorbij, jij bent gewoon de getuige. Het benoemen kan als volgt gaan: ‘ik voel me nu angstig en geprikkeld, en dat is OK. Ik geef mezelf toestemming om me even zo te voelen’. Daarmee verdwijnen de emoties niet altijd dadelijk, maar de energetische lading vermindert wel en je bent niet langer bang om (intense) emoties toe te laten.

3. Erken de vergankelijkheid van je emoties

Emoties en gevoelens komen en gaan, soms snel, soms duurt het langer, maar alles gaat uiteindelijk voorbij. Besef dat een emotie maar tijdelijk is. Probeer om in het standpunt van een waarnemer te blijven die de emoties observeert. Dat is niet altijd makkelijk want soms vereenzelvigen we ons zo met de emotie dat we er ons in verliezen. En dan lukt het pas achteraf om waarnemer te zijn, wanneer we terugblikken op een 'uitbarsting'. Om emoties te verwerken kunnen we liefdevol zijn naar onszelf. Gebruik deze vragen: 'Wat is het vriendelijkste dat ik nu voor mezelf kan doen? Hoe kan ik mezelf verzorgen en koesteren? Wat heb ik nu nodig?' Zo blijf je dicht bij jezelf en ontwikkel je mededogen en zachtheid.

4. Ga op zoek naar de oorsprong

Een emotie kan ook een diepere oorzaak hebben die niet dadelijk opgemerkt wordt. Bevraag jezelf: 'hoe komt het dat ik me nu zo voel?' Neem wat tijd om naar binnen te keren en te onderzoeken waar de wortels van een negatieve emotie liggen. Wat wordt er precies getriggerd of geraakt in jezelf (of in je onderbewuste) waardoor je in een emotie schiet of een bepaald gevoel ervaart? Emotionele triggers vertellen een verhaal over je levensreis. Ervaringen uit jouw verleden (positief en negatief) hebben invloed op hoe je nu denkt en handelt. Het verbinden van de emotionele trigger met ervaringen uit het verleden kan verklaren waarom je op een bepaalde manier reageert. Is het een oud trauma, een vergeten kwetsuur, een vastgeroest patroon, een hardnekkige conditionering,...? Is het iets wat iemand zei of deed of juist niet deed? Hoe komt het dat je voelt wat je voelt? Kun je eventueel terugkeren naar de kindertijd of pubertijd om te onderzoeken wat daar een grote impact heeft gehad of niet voldoende werd verwerkt.

Vaak ontstaat een verkeerde overtuiging in het volwassen leven (ik ben niet goed genoeg) als reactie op een onvervulde en genegeerde behoefte als kind (ik wil erbij horen). Wanneer je getriggerd wordt, kun je de situatie onderzoeken. Is jouw gevoel of emotie een automatische reactie gelinkt aan de foutieve overtuiging (trauma) van vroeger of is er echt een behoefte die hier en nu genegeerd wordt. Wanneer iemand jouw behoefte negeert of blokkeert, dan kan je alsnog vragen wat je nodig hebt (aandacht, tijd, een gesprek, een knuffel,...). En als het er niet echt toe doet, dan kun je het loslaten. Enkele van de meest voorkomende behoeftes die kinderen (en volwassenen) hebben, zijn: liefde, respect, veiligheid, vrijheid, geaccepteerd worden, nodig zijn, onafhankelijkheid, begrepen worden, gehoord worden, rechtvaardigheid, eerlijkheid,...Wanneer die behoeftes niet gevalideerd worden, dan kunnen allerlei (verkeerde) overtuigingen en aannames ontstaan die voor emotionele triggers zorgen. Wanneer die overtuigingen en gedachten ook een jarenlange gewoonte worden, dan kunnen er zelfs karaktertrekken ontstaan die veel moeilijker te veranderen zijn.  

Dit zoeken naar de oorsprong is een soort innerlijk dialoog met jezelf. Het is alsof de volwassene praat met het innerlijke kind in jou dat zich overweldigd voelt, hetgeen een kalmerend effect heeft. Het kan eventueel goed zijn om een dagboek bij te houden. Daarin kun je de gevoelens opschrijven, herkennen, verwerken en de saboterende overtuiging (ik ben niet goed genoeg) herformuleren in een positieve uitspraak (ik ben van belang voor mij en mijn echtgenoot. Ik zal geen conclusies trekken op basis van één gebeurtenis. Er is voldoende bewijs om de waarheid te ondersteunen dat ik er wél toe doe).

5. Neem een moment voor stilte en meditatie

Mediteren is een fantastische (en gratis) techniek met onmiddellijke resultaten. Het is een simpele manier om stress te verlichten, angsten te beheersen, zorgen en depressies te verminderen, het immuunsysteem te verbeteren en het geluksgevoel te vergroten. Zelfs een tiental minuten per dag zorgt al voor blijvende en positieve gevolgen. Bewust worden van je emoties en meditatie kunnen allebei helpen om dingen los te laten. Ga op een rustig plekje zitten en ontspan jezelf via diepe ademhalingen. Adem 'vrede, liefde en vergeving' in. Adem alles uit wat je niet langer nodig hebt.



One does not become enlightened by imagining figures of light, but by making the darkness conscious.
(C.G. Jung)


Schaduwwerk

Iedereen draagt een verborgen kant mee gevuld met 'blinde vlekken' (zowel positief als negatief) die we vaak niet willen zien. Die verborgen zijde ontstaat tijdens de eerste 20 levensjaren wanneer we de behoeften en ervaringen die niet aanvaard, gehoord, gewenst of verwerkt zijn, allemaal in een onzichtbare tas stoppen en ons hele leven meedragen als een onbewuste last.

'Schaduw' is de psychologische term (Jung) voor datgene wat we wegstoppen om ons zelfbeeld te beschermen. Alles wat we ontkennen over onszelf, alles wat we als minderwaardig beschouwen, maar ook positieve aspecten die we weigeren te (h)erkennen, worden deel van de schaduw. Het is dat deel van het onbewuste wat bestaat uit 'kwetsuren, verdrongen zwakheden, tekortkomingen en instincten', het deel dat we niet willen valideren. In dit onderbewuste gebied leven onder meer de angsten, de vroegere trauma's en ontgoochelingen en de dromen die nooit werkelijkheid werden als gevolg van de eigen besluiteloosheid. Hoe meer we die schaduw onderdrukken, hoe vernietigender, verraderlijker en gevaarlijker hij wordt. Door onze verborgen delen te negeren en te onderdrukken, gaan ze daarom niet weg. Ze keren zich tegen ons en we worden een gespleten persoon (het verhaal van Dr. Jekyll en Mr. Hyde). We dragen ze onbewust mee tot we besluiten ze onder ogen te zien en te integreren. Let wel, het feit dat we delen van onszelf wegstoppen, betekent niet dat die delen slecht zijn, of dat we zelf slecht of fout zijn. Vaak doen we dat uit zelfbescherming en ontstaan er zo delen die niet gezien (willen) worden. Door nu de confrontatie aan te gaan met onze 'negatieve' etiketten en conditioneringen kunnen we geheeld worden (terug heel worden).

Men kan de schaduw vaak herkennen door de 'projecties' naar anderen toe die soms leiden tot wrijvingen, ruzies en geweld. Projectie betekent dat je (onbewust) jouw eigen gevoelens, emoties, vroegere kwetsuren en kleine kantjes projecteert op een ander. Vaak merk je dit zelf niet op. Je ziet eigenschappen in de ander, die je in jezelf ontkent of negeert. We zijn allemaal spiegels voor elkaar. In feite projecteren we allemaal onze behoeften en verwachtingen op anderen en projectie hoeft dan ook niet per definitie negatief te zijn. Verliefdheid is immers ook een projectie.
In ieder geval, we begrijpen steeds beter wat de relatie is tussen bewust ouderschap en schaduwwerk en mindfulness. Ouders projecteren hun eigen tekortkomingen en onverwerkte trauma's op hun kinderen waardoor die op hun beurt de verbinding met zichzelf verliezen. Kinderen zijn de ideale spiegels van en voor onze spirituele ontwikkeling indien we bereid zijn ons open te stellen voor de mogelijkheid tot transformatie en innerlijke groei.

Wanneer we projecteren, verbinden we ons niet met de andere persoon, maar met een deel van onze eigen geest.
(C.G. Jung)  

Deze duistere kant van de ziel wordt steeds groter tijdens het leven tenzij we besluiten om schaduwwerk te doen. Door te 'werken aan onszelf' leren we onszelf volledig aanvaarden en ook de schaduwkant in onze persoonlijkheid te integreren. Meestal zien we de tekortkomingen bij anderen makkelijker dan dat we onze eigen negatieve kanten en beperkingen onder ogen willen en durven zien. Maar schaduwwerk en introspectie leiden tot meer authenticiteit, creativiteit en volwassenheid. Wie de moed heeft om zijn verborgen schaduwen aan te pakken, wordt beloond met mooie resultaten. Zoals:

• Betere relaties.
  Door je schaduwkant te integreren, leer je veel over jezelf en zie je duidelijker wie je echt bent. Door je eigen donkere delen te aanvaarden, wordt het makkelijker om de schaduw in anderen te accepteren. Het gevolg is dat je minder getriggerd en geraakt wordt door het gedrag van anderen. Het wordt ook makkelijker om verbindend te communiceren en harmonische relaties te onderhouden met kinderen, partner, familie of vrienden.
• Heldere perceptie.
  Door jezelf te zien zoals je bent, bekijk je de wereld door een veel schonere lens. De integratie van het schaduwzelf brengt je dichter bij het ware Zelf. Je ziet jezelf niet langer als opgeblazen (autoritair) noch als minderwaardig (slachtoffer) noch als afgescheiden (eenzaamheid), maar als echt, authentiek, verbonden en uniek. Dan kun je ook anderen zien met grotere helderheid en mededogen en situaties begripvol evalueren.
• Meer energie en betere fysieke gezondheid.
  Voortdurend een onzichtbare zak met onderdrukte en verborgen aspecten van jezelf meedragen, is vermoeiend en uitputtend. Met schaduwwerk bevrijd je een enorm reservoir aan energie die je onbewust investeerde in het beschermen van jezelf. Dr. John Sarno heeft duizenden patiënten met chronische rugpijn genezen door hen te helpen de onderdrukte woede in hun onderbewustzijn te erkennen. Schaduwwerk verhoogt je innerlijke kracht en brengt meer evenwicht waardoor je beter uitgerust bent om de uitdagingen van het leven aan te gaan.
• Psychologische integratie en volwassenheid.
  Zolang we onze schaduwen ontkennen en bepaalde delen van onszelf onderdrukken, is de ervaring van heelheid en eenheid onbereikbaar. Het integreren van jouw schaduw is een cruciale stap op weg naar volwassenheid en innerlijke vrede.
• Grotere creativiteit.
  Een van de grootste voordelen van schaduwwerk is dat het jouw creatieve potentieel ontgrendelt. Creativiteit is een een natuurlijk gevolg en een spontaan verschijnsel bij geestelijk gezonde (en geïntegreerde) individuen.

Unless you learn to face your own shadows, you will continue to see them in others.
Because the world outside of you is only a reflection of the world inside you.

Vijf tips om je schaduw te benaderen en te integreren.

• Kom in je centrum.
  De eerste en wellicht belangrijkste stap is om je eerst te centeren en te aarden voordat je aan schaduwwerk begint. Jouw centrum is een rustige, heldere, neutrale ruimte, het is je ware Zelf. Via meditatie en ademhaling kom je dichter bij je Zelf. Gezien de schaduw een cluster is van verschillende delen die diep verborgen zitten in de psyche kun je alleen vanuit je centrum deze delen leren kennen. Anders bestaat het gevaar dat je geen afstand kunt nemen om jezelf neutraal te observeren waardoor je blijft steken in (ver)oordelen, zelfkritiek of verwardheid.
• Wees zacht en lief voor jezelf.
  De confrontatie met je donkere kant, met je gebreken en fouten kan moeilijk en beangstigend zijn. Daarom is een gevoel van onvoorwaardelijke vriendelijkheid en mededogen voor jezelf onontbeerlijk. Wees niet hard en kritisch voor jezelf, voel je niet beschaamd of schuldig, iedereen draagt een schaduwkant mee. We zitten allemaal samen in de soep, zoals Jung altijd zei. Begin met het accepteren van je eigen menselijkheid en benader jezelf met zachtheid en liefde. Maak desnoods verbinding met je hart, adem in en erken je hart, adem uit en zeg 'dank u' tegen je hart.
• Word bewust van jezelf.
  Om je schaduwkanten te kunnen ontdekken, is het noodzakelijk om je gedrag, gedachten en gevoelens objectief en vanop afstand te observeren. Mindfulness komt hier goed van pas omdat we daardoor leren waarnemen en evalueren zonder oordeel en kritiek.
• Wees moedig en eerlijk.
  Eerlijkheid en integriteit zijn voorwaarden voor schaduwwerk. Je dient bereid te zijn de onaangename kanten van je persoonlijkheid te zien...en er vooral ook iets aan te doen. Er is moed nodig om eerlijk naar je houdingen, gedrag, donkere gedachten, egoïsme en negatieve emoties te kijken.
• Hou een dagboek bij.
  Net zoals een droom na het ontwaken heel vlug verdwijnt uit het bewustzijn, net zo kunnen verstoten en verborgen aspecten van onszelf snel terug vergeten en weggestopt worden nadat je ze ziet. Alsof het ego ze liever kwijt dan rijk is. Door je inzichten op te schrijven, hou je overzicht van je integratie proces en heling.
  
  
  People will do anything, no matter how absurd, to avoid facing their own souls.
  (C.G. Jung)

Vijf manieren om met je schaduw te werken.

• Oefening # 1: Observeer je emotionele reacties.
  De schaduw zit verborgen in het onderbewuste onder een dikke laag verdedigingsmechanismen opgetrokken uit zelfbescherming. Door ons gedrag en emoties te observeren, gaan we steeds meer delen van onze schaduw opmerken. We hebben de neiging om de verstoten delen op andere mensen te projecteren. Een van de beste manieren om onze schaduw te identificeren, is dan ook om aandacht te schenken aan onze emotionele reacties op andere mensen.
  Soms ontmoeten we personen die boos, agressief, arrogant, onattent of ongeduldig zijn waardoor we getriggerd en emotioneel geraakt worden. Maar dat betekent dat diezelfde kwaliteiten ook in ons eigen onderbewuste zitten, anders zou hun gedrag zo geen sterke reacties oproepen. Telkens we getuige zijn van een sterke (negatieve) emotionele reactie bij onszelf krijgen we de kans om een deel van onze schaduw te zien en te helen. Het maakt niet uit wat de emotie is, het is een aanwijzing dat we iets in onszelf ontkennen. Zoals Jung zei: 'Alles wat ons irriteert bij anderen kan leiden naar een beter begrip over onszelf'.
  Meestal lukt het niet om op het moment zelf tijd te nemen om irritaties en reacties te onderzoeken. We kunnen dan voor het slapen gaan even rustig de dag overlopen en nadenken over onze interacties met anderen en de bijhorende reacties. Datgene wat ons stoort in een ander is hoogstwaarschijnlijk een verstoten deel in onszelf. Leer dat deel kennen, ontdek het, accepteer het, wees er bewust van, integreer het, en bij de volgende confrontatie zal de emotionele lading veel minder sterk zijn.


• Oefening # 2: Gebruik de innerlijke dialoog.
  Veel technieken voor innerlijk werk vereisen het aangaan van een actieve dialoog met je schaduwkant. Praten tegen jezelf klinkt misschien wat gek, maar binnen de psychologie wordt deze methode vaak gebruikt om de niet-herkende subpersoonlijkheden te ontdekken. Zoals bvb. bij 'actieve verbeelding' (Jung), 'interne familiesystemen' (Schwartz), 'voice dialogue' (Stone & Winkleman) of 'psychosynthese' (Assagioli).
  In een vorig bericht (De Vierde Weg) ontdekten we dat de meeste Mensen 'slapende machines' zijn die vaak automatisch reageren op situaties. Er is geen leidend en bewust Zelf maar een hele reeks personages of 'ikjes' die afwisselend de leiding nemen. De opdracht is om de verschillende persoonlijkheden in onszelf te (h)erkennen en te integreren. Dit kunnen we doen door met hen in gesprek te gaan (in onze verbeelding of in een dagboek) zodat ze bondgenoten worden in plaats van vijanden.
  
  


• Oefening # 3: De filmmethode.
  Dit is een leuke manier om je schaduw te leren kennen. Kies een film of tv serie uit met veel drama en 'slechteriken'. Het leuke aan film is dat we vaak de neiging hebben om ons te identificeren met de hoofdrolspelers of helden. Maar nu gaan we ons identificeren met de schurken en pestkoppen om te zien of we die thema's en aspecten ook in onszelf kunnen vinden. De tiran, de manipulator, de bedrieger, de bullebak, de koelhartige, de lafaard. Misschien wordt het niet meteen duidelijk, maar leef je helemaal in het personage in en wellicht ontdek je dingen over jezelf. Let ook op signalen en situaties in de film die je op een of andere manier irriteren. Dit kan een teken zijn dat er een element van je schaduw te ontdekken valt.


• Oefening # 4: Daag het goede deel uit.
  De schaduw bevat niet alleen traumatische en nare aspecten, maar ook positieve en aangename kanten die we onderdrukken en die zo voor afscheiding zorgen. Maak eerst een lijst van al jouw positieve eigenschappen en schrijf er dan de tegenovergestelde eigenschappen naast. Probeer nu dit tegengestelde in jezelf te identificeren. Als je bijvoorbeeld een gedisciplineerde workaholic bent, dan onderdruk je wellicht je luie deel wat zich dan verbergt in de schaduw. Telkens je dan luiheid opmerkt bij anderen zal je getriggerd worden doordat jouw eigen discipline en werkethiek uitgedaagd worden. Erken je luiheid, zie het en accepteer het, sluit er vriendschap mee. Het is OK om ook eens lui te zijn.


• Oefening # 5: Schaduwproces.
  Deze methode is ontwikkeld door psycholoog Ken Wilber in Integral Life Practice.
  • Stap 1: Kies een persoon uit die sterke emotionele reacties uitlokt bij jou. Het kan een partner, kind, familielid of baas zijn en de emotionele lading kan ofwel positief of negatief zijn. Deze persoon kan jou irriteren, uitdagen of van streek maken. Of misschien voel je je aangetrokken tot, geobsedeerd door, verliefd op of bezitterig over deze persoon.
  • Stap 2: Analyseren. Stel je nu deze persoon voor en beschrijf de eigenschappen die je het meest van streek maken, of de kenmerken waar je het meest op gebrand bent. Praat er hardop over of schrijf het op in een dagboek. Uit je gevoelens. Gebruik de 3de persoon enkelvoud: hij of zij is/doet...Het is niet nodig om aardig te zijn. De persoon die je beschrijft, zal dit nooit zien.
  • Stap 3: Praten. Ga met deze persoon in dialoog (in je verbeelding). Gebruik nu de 2de persoon enkelvoud: jij bent....Praat rechtstreeks met deze persoon alsof hij/zij aanwezig is en vertel wat je dwars zit. Stel bvb. vragen zoals: 'Waarom doe je me dit aan? Wat wil je van me? Wat probeer je me te laten zien? Wat moet je me leren?' Probeer dan te luisteren naar hun antwoorden en reacties op deze vragen. Spreek die denkbeeldige reacties hardop uit. Noteer het gesprek in je dagboek als je wilt.
  • Stap 4: Omwisseling. Word nu zelf deze persoon. Neem het op tegen de kwaliteiten die je irriteren of fascineren. Belichaam de eigenschappen die je hebt beschreven in stap 2. Gebruik nu de 1ste persoon enkelvoud (ik ben...). Dit kan ongemakkelijk aanvoelen en dat is ook vrij normaaal want het zijn precies die eigenschappen die je in jezelf hebt ontkend. Gebruik verklaringen zoals: 'Ik ben boos. Ik ben jaloers. Ik ben stralend.'
  • Stap 5: Integratie. Ervaar nu het deel van jou dat deze eigenschap is. Ervaar jouw boosheid, jaloezie, geluk,...Maak het niet te abstract of te mentaal, ervaar het gewoon, voel het. Nu kun je deze eigenschap opnieuw bezitten en integreren in jezelf.

Meditation is very simple.
It means to surrender the mind, the body and the world, from moment to moment,
to the silent presence in which they appear. That's all.
(Francis Lucille)

Mindfulness meditaties

➽ Vipassana meditatie. De vertaling van vipassana is dus 'het observeren van de werkelijkheid in onszelf'. Eén van de bedoelingen/gevolgen van vipassana is dat men beter leert omgaan met evenwicht verstorende gevoelens (zoals woede, haat, hebzucht, angst, jaloezie, gehechtheid,...). Door dagelijkse training komen positieve eigenschappen zoals liefde, mededogen, vreugde en gelijkmoedigheid tot ontwikkeling. In een tiendaagse training wordt de vipassana techniek aangeleerd waarna je die zelf kan toepassen thuis. We overlopen de belangrijkste stappen.

We gaan zitten op een rustige plek om de ademhaling te observeren. Kies een makkelijke houding want een zitmeditatie duurt al snel een paar uur en de bedoeling is dat je stil zit en zo weinig mogelijk beweegt. Tijdens de training mediteert men 14 uur per dag in blokken van 2 tot 3 uur onderbroken door korte pauzes en wandelingen. De meesten kiezen voor kleermakerszit op een meditatiekussen. We sluiten de ogen, houden de rug recht en laten de adem natuurlijk bewegen. De bedoeling is om eerst de concentratie en aandacht te versterken door te focussen op een klein gebied. De drie eerste dagen van de training richten we de aandacht op de driehoek tussen de bovenlip (basis) en de neus (top van de driehoek). We kunnen allerlei fenomenen waarnemen: het inademen van koude lucht, het uitademen van warme lucht, het bewegen van de neusvleugels, tintelingen aan de neus, warmte op de bovenlip door het uitademen, prikkelingen, doorstroming van het bloed,...
De opkomende gedachten of gevoelens laten we gewoon voorbijgaan en we keren telkens met de aandacht terug naar de ademstroom in de driehoek. Het gaat niet zozeer om de focus op de adem, dit is slechts een trucje om concentratie te oefenen en om de mind iets om handen te geven. De uiteindelijke 'opdracht' is bewust zijn van wat er allemaal (innerlijk) gebeurt en dit objectief en neutraal observeren. Deze techniek laat de geest wennen aan puntgerichte concentratie. De gedachten die voortdurend opkomen kunnen we indelen in 3 categorieën:

°° Moha: gedachten zonder logische volgorde, dagdromen, van de hak op de tak, fantasieën,...
°° Raga: plezierige gedachten die we aangenaam vinden, waardoor gehechtheid ontstaat.
°° Dosa: onplezierige gedachten die we onaangenaam vinden, waardoor afkeer ontstaat.

Door nu te focussen op de ademstroom, gaan we niet alleen de geest zich leren concentreren maar ook het bewustzijn louteren en helen. Dit gaat automatisch. Wanneer we volledig geconcentreerd zijn op de ademhaling, volledig in het hier en nu, in acceptatie en observatie, dan komen er momenten zonder gedachten, zuivere momenten waar de geest vrij is. Deze momenten van zuiverheid brengen oude energieën, aspecten, patronen, blokkades, conditioneringen,...uit het onderbewuste naar de oppervlakte waar ze zich manifesteren als geestelijke en lichamelijke 'ongemakken' (fysieke pijn, emoties, rillingen,...). Dit is een aanwijzing dat de techniek begint te werken. Men werkt oud karma af (zeggen ze in Indië). Naarmate men de meditatie dagelijks toepast, komen steeds minder energetische ladingen vrij.

Tijdens de overige zeven dagen gaan we met onze (getrainde) aandacht nu het lichaam scannen van kruin tot voetzolen. Er zullen allerlei gewaarwordingen opkomen, deze worden niet benoemd, maar enkel geobserveerd. Gewaarwordingen (via zintuigen en mind) zijn de manier waarop we de wereld ervaren. Elke gedachte, emotie of geestelijke activiteit gaat gepaard met een overeenkomstige gewaarwording in het lichaam, hoe subtiel ook. Door de gewaarwordingen neutraal te observeren komen de onderliggende oorzaken van allerlei pijnen en oude trauma's naar boven in het licht van bewustzijn waardoor men geheeld kan worden. Gewaarwordingen zijn onmisbaar om de waarheid tot op het diepste niveau te onderzoeken. Ze zijn als de verborgen wortels van het onkruid dat gewied kan worden in de tuin van het onderbewuste.

Net zoals we eerst de ademhaling observeerden, gaan we nu het hele lichaam systematisch observeren. We bewegen onze aandacht door het lichaam, van het hoofd naar de voeten en weer terug, de hele duurtijd van ieder meditatieblok (1 tot 3 uur). Heel langzaam en met bewuste aandacht doen we dus een bodyscan. De aandacht schuift door het lichaam, en iedereen heeft zo zijn eigen techniek, maar vaak wordt de vergelijking gemaakt met de medische CT scanmachine in de afdeling radiologie die het hele lichaam scant. We zijn niet op zoek naar gewaarwordingen, noch proberen we onaangename gewaarwordingen te vermijden. We proberen slechts objectief te observeren en bewust te zijn van de gewaarwordingen die optreden in het lichaam. Dat kan van alles zijn: warmte, koude, een gevoel van zwaarte of van lichtheid, jeuk, bonzen, samentrekking of uitzetting, druk, pijn, prikkelen, tintelen, kloppen, trillingen, krampen, slapende ledematen of wat dan ook. De oorzaak van de gewaarwordingen is niet van belang. Die kunnen ontstaan door de houding waarin men zit, door een vroegere kwaal of een zwakke plek in het lichaam, door het voedsel dat men gegeten heeft,...Het maakt niet uit, wat telt is dat we bewust zijn van de gewaarwording die optreedt in het deel van het lichaam waarop de aandacht gevestigd is.

Dankzij het oefenen van onze aandacht en concentratie tijdens de eerste drie dagen kunnen we nu elk deel van het lichaam grondig scannen. Soms zijn er delen van het lichaam wazig of 'donker', maar geleidelijk aan kunnen we ook daar subtiele gewaarwordingen opmerken. Soms ervaren we grove, intense, pijnlijke gewaarwordingen...en soms ook euforische, leuke en aangename gewaarwordingen. Probeer dan niet te reageren met afkeer of verlangen maar observeer gewoon alles objectief. Of soms komen sterke emoties of vergeten herinneringen naar boven die zo krachtig zijn dat we niet langer bewust kunnen blijven van de gewaarwordingen. Dan keren we terug naar het observeren van de ademhaling om tot rust en kalmte te komen. Het uiteindelijke resultaat van dagelijks volgehouden vipassana is bevrijding (verlichting) en gelijkmoedigheid.

➽ De HeartMath liefdesmeditatie. Sluit je ogen en leg je hand(en) op je hart. Door deze eenvoudige handeling komt het liefdeshormoon oxytocine vrij. Adem diep in en uit (telkens 6 tellen). Beeld je in dat je ademt via het hart. Adem vooral heel goed uit. Adem iedere keer rust, liefde en mededogen in. En adem dan langzaam uit. Voel hoe je hart zich vult met rust, liefde en vrede.

➽ De Bergmeditatie. Een oefening om bewust in het nu moment te komen en standvastig als een berg te worden. Ga ergens zitten waar je niet gestoord wordt, sluit de ogen, ontspan jezelf door rustig, bewust en diep in en uit ademen. Observeer de adem, observeer jezelf,...hoe voelt de grond of het kussen waar je op zit, hoe voelt jouw lichaam, is er ergens spanning of pijn of ontspanning. Gewoon observeren, niet oordelen of ingrijpen. Wanneer je helemaal ontspannen bent, visualiseer dan een berg. Laat de berg gewoon aanwezig zijn, observeer de berg. Is hij groot, klein, alleenstaand, ligt er sneeuw op? Na een tijdje visualiseer je dat jijzelf de berg wordt. Til In gedachten de berg op en plaats hem over je heen als een stenen harnas. Voel dat je de berg bent. Sterk, onbeweeglijk, stil, oeroud. Voel de robuustheid van het oppervlak en de solide basis op de grond. Voel de innerlijke rust, de balans en de standvastigheid. Niks kan de berg in jou uit evenwicht brengen. Wat er ook gebeurt op het oppervlak van de berg, storm, sneeuw, hagel,...het maakt niet uit. De berg staat hier al miljoenen jaren in alle rust. Om de meditatie af te sluiten zie je de berg langzaam om je heen verdwijnen. Je wordt langzaam weer je eigen fysieke vorm. Maar de kracht en de rust van de berg draag je mee. Focus op je adem. Beweeg dan langzaam je vingers en tenen. Open de ogen en strek armen en benen. Het is tijd om verder te gaan met je dag. Blijf de hele dag de berg in jezelf voelen. Wat er ook om je heen gebeurt, wees de kalme, stevige en onverstoorbare berg.

➽ Metta meditatie. Tijdens deze meditatie gaan we liefde en mededogen sturen naar een ander, naar jezelf en naar de wereld. Neem de tijd om tot rust te komen en naar binnen te keren. Kies een persoon uit waar je liefdevolle zorgzaamheid en vriendelijkheid wilt voor voelen. Wens deze persoon mooie dingen toe (vrede, gezondheid, bescherming, veiligheid, kracht, liefde, geluk, overvloed, schoonheid,…). Observeer wat het sturen van liefde naar anderen met je lichaam en geest doet. Richt deze liefdevolle gevoelens nu ook aan jezelf en daarna aan de hele wereld. Probeer deze metta energie van liefde mee te nemen in het dagelijks leven. Wens al dit moois in stilte ook toe aan de Mensen die je dagelijks ontmoet.

➽ Ademruimte meditatie. Een korte meditatie van 3 minuten waardoor je bewust wordt van het hier en nu en dichter bij je Zelf komt. Ideaal bij stress situaties en moeilijke momenten. Eerste stap: stop onmiddellijk met wat je nu aan het doen of denken bent. Door te stoppen met iets doorbreek je een patroon, een routine. Tweede stap: keer je aandacht naar binnen en scan je lichaam, je gevoelens, je gedachten. Observeer en inventariseer hoe het op dit moment is. Benoem eventueel (hardop) wat je voelt, denkt en ervaart. Stap 3: focus een minuut lang op de ademhaling in de buik. Volg het rijzen en dalen van de buik. Meer niet. Stap 4: doe opnieuw een korte bodyscan. Hoe is het nu met je lichaam, wat voel je, wat denk je, welke sensaties zijn er, wat is veranderd. Observeer gewoon, oordeel niet. Stap 5: realiseer dat je zojuist jouw gevoelens en gedachten van een afstand hebt geobserveerd, waardoor het onweerlegbaar duidelijk wordt dat je niet je gedachten en gevoelens bent. Ze komen en ze gaan, en de enige constante factor, is je Zelf (als neutrale getuige). Merk op hoe gevoelens, sensaties en gedachten opkomen en weggaan, en hoe ze van intensiteit en gevoel veranderen. Je keert hierdoor terug naar mindful bewustzijn. Je creëert meer ruimte en een breder perspectief, waardoor je eenvoudiger met een situatie kunt omgaan, in plaats van alles op de automatische piloot te beleven.

➽ Heartfulness. Een stap verder dan mindfulness is heartfulness. De bedoeling van mindfulness is om het innerlijke en uiterlijke leven bewust, opmerkzaam en met aandacht te observeren en te accepteren waardoor vrede, rust en harmonie ontstaat. Heartfulness voegt daar nog wat componenten aan toe: liefde en vriendschap. Via verschillende technieken worden 4 hartkwaliteiten geïntegreerd in het dagelijks leven. Met name liefdevolle vriendelijkheid (metta), mededogen (karuna), gedeelde vreugde (mudita) en gelijkmoedigheid (upekkha). Tot de technieken behoren onder meer lichaamswerk, ademwerk, schaduwwerk, visualisatie en meditatie.
De eerste stap is vriendschap sluiten met jezelf, ook en vooral met je schaduwkanten (dit zijn alle angsten, kwetsuren en trauma's die we naar het onderbewuste hebben verdrongen). Hou onvoorwaardelijk van jezelf, wees zacht en lief voor jezelf, luister naar je lichaam, respecteer je behoeften, vier je uniek-zijn. Heartfulness is je hart openen en dat vraagt vriendschap met jezelf, vertrouwen en het loslaten van oordelen.
Een eenvoudige meditatie is de aandacht richten op het hart. Je hoeft niets te visualiseren, gewoon aanwezig zijn in het hart. Want in het hart bevindt zich een lichtatoom, de rechtstreekse verbinding met Zelf (Spirit). Observeer de gewaarwordingen die zich voordoen door de aandacht op het hart te richten.

➽ Innerlijke glimlach. Een eenvoudige meditatie maar met een diepe werking die dadelijk merkbaar is. Zoek een rustig plekje en ontspan je lichaam en geest. Begin dan met een glimlach of lach op te roepen. Denk bijvoorbeeld aan een leuke herinnering, of kijk even naar grappige YouTube filmpjes of begin gewoon spontaan te lachen (zoals bij de lach yoga). Richt je aandacht nu op de energie die innerlijk bij het lachen hoort. Het is een blije, genezende energie, het voelt goed en ontspannend. Het doel van de meditatie is om deze energie door heel het lichaam te verspreiden, door ieder orgaan en elke cel. Waardoor droefheid verdwijnt en men relaxed wordt. De ogen zijn daarbij de poorten of zoeklichten om de organen te bestralen met de glimlach. Stel je elk orgaan voor en lach er met je ogen naar terwijl je mond een glimlach vertoont.
Men kan een bodyscan doen en systematisch glimlachen doorheen het lichaam. Men kan glimlachen in verschillende zintuigen, botten, zenuwen, bloedvaten, klieren, gewrichten, organen, cellen,...Een traditionele taoïstische volgorde is: voorhoofd, neus, wangen, mond, nek, keel, thymusklier, hart, longen, lever, nieren, pancreas, milt, onderbuik, genitaliën en ten slotte de ogen. In deze video volgt Mantak Chia een andere volgorde: hart, dunne darm, milt, pancreas, maag, longen, dikke darm, nieren, blaas, sexuele organen en lever. Men legt ook telkens de handen op het orgaan en maakt draaiende bewegingen om de vreugde en de liefde van de lach er in te brengen. Welke volgorde je ook kiest, door de innerlijke glimlach zal dat stukje van het lichaam zich al meteen beter voelen. Probeer de energie van de lach zo natuurlijk mogelijk door het lichaam te laten gaan, zonder schokken, als een warme stroom van vreugde.
Neem voor elke stap de tijd. Begin niet aan een volgend gebied of orgaan als de energie van de glimlach daar nog niet voelbaar is. Het uiteindelijke doel is dat heel jouw lichaam glimlacht, elk orgaan, bot, zenuw en cel. Het hele lichaam is doordrongen van positieve, helende energie. En het lichaam wordt rustig en gezond. En daardoor kan ziel en geest (spirit) zich makkelijker en dieper verbinden met het lichaam.

Nog meer (geleide) meditaties (YouTube is een ware schatkamer): Mooji - Remain As You Are °°° Mooji - Full of Joy °°° Deepak Chopra - 3 Minute Meditation - Samadhi 1 - Breath as the Bridge °°° Samadhi 2 - The Hindrances °°° Samadhi 3 - Prana °°° Samadhi 4 - Know Yourself °°° Joe Dispenza - Jij Bent de Placebo °°° Joe Dispenza - You Are the Placebo, Binaural Beats °°° Joe Dispenza - Changing your Beliefs & Perceptions °°° Rupert Spira - I Am That I Am °°° Rupert Spira - The Uncreated Light of Pure Knowing °°° Jon Kabat-Zinn - Mindfulness °°°

Ook muziek, vibratie en frequentie zijn hulpmiddelen bij meditatie (gebruik een hoofdtelefoon of goede luidsprekers): Full Body Aura Cleanse with 9 Solfeggio Frequencies °°° Body Regeneration Anthony Sommer °°° Full Body Healing 528Hz Love Frequency °°° Relax with Music & Nature Sounds °°° Mystical Forest with Nature Sounds °°°
Mantra meditatie (meezingen aanbevolen): Deva Premal °°° Snatam Kaur °°° Mirabai Ceiba °°° Sarva-Antah °°° Devi Prayer  °°°

Bewust Ouderschap

It isn’t anything that you do, rather it is about achieving a state of being.
(Tom Campbell)

Mindfulness en de keuze voor een bewust en alert leven (als ouder of opvoeder) bieden een sterke basis om mindful ouderschap in de praktijk te brengen. Wat ook logisch is gezien (jonge) kinderen vooral leren door nabootsing en imitatie gedrag. Ouders die de mindfulness technieken en meditaties regelmatig toepassen, creëren al bijna vanzelf een sfeer van harmonie, vrede en aandacht in het gezin. Mindful ouderschap steunt op 3 peilers: een proces van zelf-educatie via mindfulness waardoor de ouders aandachtig, alert en bewust het gezin begeleiden; ten tweede deze mindfulness doorgeven aan de kinderen als een hulpmiddel in hun leven en ten derde bereid zijn tot zelf-heling via technieken als schaduwwerk, Byron Katie, verbindende communicatie,...Dit laatste vraagt dus onder meer dat de ouders ‘werken aan zichzelf’ om blokkades, conditioneringen en trauma’s te helen en los te laten en/of te integreren. Bewuste ouders kiezen er dus voor om dagelijks te mediteren. De tweede peiler is wellicht makkelijker dan je denkt gezien (kleine) kinderen van nature al een stuk mindful zijn. Ze denken niet aan morgen, maken zich weinig zorgen over de toekomst en gaan helemaal op in het spel. Ze schenken hun volle aandacht aan het leven, hebben totaal geen tijdsbesef en kennen nauwelijks stress. Volwassenen kunnen veel leren van kinderen! Jammer genoeg worden kinderen op steeds jongere leeftijd onrustig en stressvol gemaakt door technologie en schoolsystemen die te veel druk leggen en prestatiegericht zijn. Ze krijgen een leven uit balans opgedrongen en verliezen al snel hun verbinding met een natuurlijke ontwikkeling.

In de antroposofische visie over de Mens wordt de levenscyclus ingedeeld in  12 zevenjarige periodes.

De fase tussen 0 en 7 jaar is een intense periode waarin heel wat gebeurt (de geboorte, de eerste indrukken, veel impulsen, snelle groei, leren kruipen, leren lopen, leren praten, vaste voeding verteren, kinderziekten doorlopen, sociale contacten, eerste schooltijd, vriendjes maken, enzovoort). In deze fase is GOEDHEID erg belangrijk. De peuters en kleuters dienen te ervaren dat de wereld fundamenteel goed is. Goedheid betekent warmte, geborgenheid, liefde, goeie voeding, streling, knuffels, massage, zachte zang en verhaaltjes, een veilige plek om te slapen. Het is van belang je kind te steunen in zijn authenticiteit en eigenheid.  Een veilige bedding kun je waarborgen door het stellen van duidelijke grenzen.

De tweede fase tussen 7 en 14 jaar is de ontwikkeling van de individualiteit. In deze fase is SCHOONHEID belangrijk. Het kind verlaat de warme en gezellige sprookjeswereld uit de eerste fase en leert een ik-gevoel te ontwikkelen. Zelfexpressie is nu van groot belang. Kijken wat het kind nodig heeft en wat het zelf wil, want kinderen weten heel goed wat er voor hen werkt en niet werkt. Het is belangrijk om hierin mee te gaan zoveel als maar kan. De expressie van schoonheid is bij ieder kind anders. Het kan via toneel, dans, muziek,...of ook via sport, boeken lezen en paardrijden. Expressie draagt bij aan het vormen van het Zelf en van het ego. Om jezelf te begrijpen, moet je je kunnen uiten. Als dat in harmonie kan en mag gebeuren dan bloeit de wereld open en ervaren het kind (en de ouders) schoonheid.

De derde fase tussen 14 en 21 jaar is die van WAARHEID. De jonge Mens gaat in deze fase op zoek naar zijn eigen waarheid. ‘In welke wereld ben ik terecht gekomen, wat vindt mijn omgeving van de wereld, en wat vind ik er zelf van?’ De jongvolwassene zal proefondervindelijk alles uitproberen. Het is een periode van experimenteren. Onbewust gaat de jongere zijn emotionele en mentale vermogens eigen maken en uitdiepen. Er zijn veel tegenstrijdigheden tegelijk aanwezig in deze fase en soms is het allemaal niet meer te volgen voor de ouders en de buitenwereld. Vaak worden jongeren dan bekritiseerd. Maar ooit doorliepen we zelf allemaal deze fase en vonden we het belangrijk om onze eigen waarheid te (kunnen en mogen) ontdekken. Door als ouder begripvol te zijn, helpen we hen bij hun zoektocht en versterken we de onderlinge band. Bedenk ook dat we als ouder steeds meer onze verantwoordelijkheid verliezen in deze fase omdat de jongvolwassene leert om zelf verantwoordelijk te zijn. Ze maken zich klaar om het nest te verlaten. Wat nu kan helpen bij hun zoektocht naar zichzelf zijn vrienden, literatuur, muziek, musea, natuur, reizen en films.

15 Uitgangspunten en Definities van Bewust Ouderschap

We all have the capacity to raise children who are highly resilient and emotionally connected.
However, many of us are unable to because we are blinded by modern misconceptions of parenting and our own inner limitations.

Bewust ouderschap begint niet bij de geboorte van de jonge spruit maar al lang voordien. In het bericht over het huwelijk wordt daar meer over verteld (De Ceremonie van het Huwelijk). Het begint bij het vinden van de juiste levenspartner, het zoeken naar een familiedomein, het aantrekken van een incarnerende ziel, de voorbereiding tot de verwelkoming op Aarde en de keuze voor een natuurlijke zwangerschap en geboorte (zie ook bij Matriarchaat). De gedachten, de handelingen en de situaties tijdens de zwangerschap (bij de ouders en in het gezin) hebben een grote invloed op de foetus in de baarmoeder. Die voelt precies wat er aan de hand is en dat zal zijn latere emotionele make up mee helpen bepalen. Zoals Anna Verwaal in haar Ted Talk zegt: er is een hemelsbreed verschil tussen een foetus die 9 maanden in de buik zit van een verkrachte moeder die haar aanrander dagelijks haat en een foetus die in liefde gedragen en ontvangen wordt door het hele gezin.

➽ Mindful ouderschap vraagt om een veilige en WARME THUIS te creëren (een ruimte van liefde) waar kinderen zich goed en geborgen voelen. Een thuis waar open en vrije communicatie mogelijk is en waar ook de kinderen steevast gehoord worden. Ieder lid van het gezin is evenwaardig! Een thuis waar ze hun gevoelens en emoties kunnen delen en hun hart kunnen luchten. Een thuis waar ze welkom zijn en waar ze weten dat jij er altijd voor hen bent. Een thuis waar ze zichzelf kunnen en mogen zijn. Verbindende (of geweldloze) communicatie kan een uitstekend middel zijn om ruzies, stress, nare ervaringen en andere conflictsituaties op te lossen. Praten en delen met elkaar is een dagelijks terugkerend gebeuren.
Zorg voor een aangename en rustige thuis door je leven (veel) eenvoudiger te maken. Wat is echt belangrijk en wat is eigenlijk bijzaak? Streep de onbelangrijke dingen weg. Leef eerder op het ritme der natuur dan op het ritme van de ratrace in de stad. Vertraag je leven zodat je meer tijd en aandacht voor het ouderschap kan ontwikkelen. Gun jezelf rust en stilte zodat je de essentie van het leven ontdekt (en dat is niet werken en geld, noch kicks en vertier). Door zelf te vertragen, ga je meer dingen opmerken, meer ontspannen, meer connectie maken met je eigen wezen en de ziel van je kinderen.

Let's raise children who won't have to recover from their childhoods.

(Pam Leo)

➽ Bij een warme en veilige thuis horen ook een GEZONDE LEEFOMGEVING en levensstijl. Voeding is een cruciaal element omdat dit een rechtstreekse invloed heeft op de gemoedstoestand en fysieke conditie van de kinderen (en de ouders). Bewuste ouders kiezen bij voorkeur biologische voeding, eigen geteelde groenten, levend voedsel en verse bereide gerechten (na een zo lang mogelijke periode van borstvoeding). Een mooi project is ook om de kinderen een eigen stukje tuin te geven waar ze planten kunnen kweken. Ook kunnen kinderen helpen in de keuken met het bereiden van de maaltijden, inmaken, taarten bakken, enz. Alle rommel en dode voeding worden zoveel mogelijk vermeden (junkfood, softdrinks, additieven, snoep, vlees en vis uit de industrie, alcohol, tabak, drugs,...). Het veroorzaakt allerlei ziekten en maakt de kinderen onrustig en verward. Vaccinaties hebben zoveel (verschrikkelijke) nadelen en veroorzaken zoveel blijvende aandoeningen dat ze best vlakaf geweigerd worden. Er zijn veel betere alternatieven om je kind te beschermen. 

Ook de input via media kan worden geselecteerd. Computer, smartphone, tv en allerlei schermpjes zijn de eerste 7 levensjaren volstrekt onnodig en zelfs schadelijk. De natuur en buiten spelen zijn nog steeds de beste opties. Wanneer de kinderen ouder worden, kunnen afspraken gemaakt worden over het internet en smartphone gebruik. Geen schermpjes checken tijdens de gezamenlijke maaltijd bijvoorbeeld. Want naast fysieke voeding is er ook een hoop mentale en energetische voeding die tegenwoordig overal en opdringerig aanwezig is via tv en internet. Wees alert op de informatie die het kind opneemt. Er zijn tal van andere manieren om de interesse en creativiteit van het kind te activeren: boeken, muziek, knutselen, dansen, schilderen, tekenen, wandelen, sporten, allerlei hobby’s,...Een vaste routine en tijdsindeling aanhouden (slapen, eten, spelen,…) werkt heel goed bij de meeste kinderen. Zorg ook goed voor jezelf op fysiek, mentaal en emotioneel vlak, een ouder die uitgerust, gezond en tevreden is, kan beter voor de kinderen zorgen.

Parent, heal thyself.

➽ Mindful ouderschap vereist ook wat ONDERZOEK en studie van educatie methoden, psychologie, spiritualiteit en andere gebieden van belang. Ouders worden helaas weinig voorbereid op het ouderschap. Om hun taak te volbrengen vallen de ouders meestal terug op hun eigen conditioneringen opgedaan tijdens hun jeugd. Ze zetten voort wat ze aangeleerd kregen. Maar er zijn andere antwoorden en betere waarheden. Iemand die de bestaande paradigma’s over opvoeding doorbreekt en een nieuwe visie aanbiedt is bvb. Shefali Tsabary. Zij stelt (en bewijst) dat de ‘problemen’ in een gezin vrijwel altijd bij de ouders liggen die allerlei overtuigingen en beperkingen projecteren op de kinderen. Een heftige visie dat wel, maar er zit veel waarheid in. Verander jezelf, los eerst je eigen shit op, ga aan de slag met je demonen, laat aannames en angsten los, begin met een schone lei aan de opvoeding,...en het gedrag van je kinderen zal (positief) mee veranderen. Hier kan mindfulness dus van pas komen want het helpt om je egopatronen te doorzien en terug naar je ware Zelf (vrijheid, liefde, mededogen) te keren. Wie zichzelf bevrijdt, zal ook zijn kinderen en de wereld bevrijden.
En het zelfonderzoek gaat nog verder: waarom wil je eigenlijk een kind op de wereld zetten? Wat is de intentie, de motivatie? Is dit een bewuste en geplande keuze of een ‘ongelukje’? Is het uit liefde of is het omdat het ego zich compleet en vervuld wil voelen? Heb je nagedacht over de dagelijkse opvoeding en over hoe een kind jouw leven volledig overhoop gaat gooien? En wat is de spirituele kant van de zaak? Kiest een ziel de ouders? Wat brengt een kind mee uit de Goddelijke wereld naar de Aarde? Hoe wil je dat helpen manifesteren?
Andere interessante gezichtspunten over opvoeding kun je vinden bij Rudolf Steiner, Jean Liedloff en vele anderen.

Being hard on children does not make them stronger.
People are strenghtened through compassion and understanding. No matter their gender or age.

➽ Mindful ouderschap begint bij het neutraal OBSERVEREN van de kinderen. Zoals hierboven uitgelegd, observeren we bij mindfulness vooral onszelf en onze innerlijke wereld van gedachten en gevoelens. Maar nu gaan we het kind observeren (zonder te oordelen) om tot heldere inzichten te komen. Waar wordt je kind blij en ontspannen van, van wat wordt het kregelig en kwaad? Wat bouwt het kind met de speelblokken? Wat doet het precies in de zandbak? Wat komt er tevoorschijn bij fantasiespel? Wat tekent het op een blad papier? Welk verhaal vertelt het regelmatig opnieuw? Observeer waar jouw kind mee bezig is. Probeer regelmatig eens om 5 minuten alleen maar met aandacht naar jouw kind te kijken. Zonder ingrijpen, gewoon open en oordeelloos observeren. Ook  kun je regelmatig even meespelen of je oprecht proberen in te leven in de wereld en de verhalen van je kind. Probeer de wereld door hun ogen te zien, wees empathisch en verplaats je naar hun gezichtspunt, ze ontdekken namelijk een boeiende wereld waar alles nieuw en wonderlijk is.

Love me when I least deserve it,

Because that's when I really need it.

➽ Mindful ouderschap betekent de VOLLEDIGE ACCEPTATIE van wie jouw kind is én van wat het laat zien via gedrag of woorden. Dat laatste is niet altijd eenvoudig, vooral als we zelf vermoeid of prikkelbaar zijn na een lange werkdag. Daarom begint acceptatie bij het bewust worden van je eigen gemoedstoestand en van jouw reactie(patronen) op het kind. Ongeacht wat je kind ook laat zien, de eerste stap is om datgene wat gebeurt er te laten zijn, zonder daarom alles goed te keuren of over je grenzen te laten gaan. De kunst ligt erin om grenzen te stellen terwijl je rekening houdt met de gevoeligheid van het kind én zijn vraag om aandacht. Wanneer je het gedrag er eerst kunt laten zijn, dan vermindert de energetische lading en wordt een (heftige) situatie niet langer gevoed. Een driftbui van een kind is vaak sneller voorbij wanneer men zich richt op wat er gebeurt en waarom het kind zo van slag is, dan wanneer je direct reageert op de uitbarsting met schreeuwen, straffen of slaan (allemaal tekenen van onmacht). Daarna kun je samen zitten met het kind en een verbindend gesprek aanknopen. Bedenk ook dat elk (storend) gedrag altijd een reden heeft. En hoe negatiever het gedrag, hoe moeilijker je kind het heeft. 

Wees je ook bewust dat acceptatie van je kind vaak samenhangt met acceptatie van jezelf. Probeer (eerst) jezelf onvoorwaardelijk te aanvaarden precies zoals je bent, ook al denk je dat je ‘onvolmaakt en vol gebreken’ zit. Niemand is perfect en iedereen is op weg om een betere versie van zichzelf te creëren. Veroordeel jezelf niet voor je tekortkomingen maar gun jezelf de tijd, de liefde en de kracht om een beter Mens te worden.

Acceptatie betekent ook dat je jouw kind niet gaat vergelijken met anderen. Elk kind is uniek en anders, sommige zijn grappig en extravert, andere dan weer intelligent en introvert. Plak geen label op je kind. Elk kind heeft zijn eigen leuke en minder leuke eigenschappen, maar hang hier geen oordeel aan. Vergelijken is oordelen en dat wil je niet. Onvoorwaardelijke liefde betekent dat je van iemand houd no matter what. Reageer altijd met liefde.

Listen earnestly to anything your children want to tell you, no matter what.
If you don't listen eagerly to the little stuff when they are little,
they won't tell you the big stuff when they are big, because to them all of it has always been big stuff.

 
➽ Mindful ouderschap betekent volledig AANWEZIG te zijn bij het kind (tijdens spelletjes, wandelingen, huiswerk maken, gesprekken,…). Veel ouders zijn gewoon bezig op hun smartphone terwijl de tv opstaat in plaats van echt bij hun kinderen te zijn. Alsof smartphone, facebook en tv belangrijker zijn dan hun eigen kinderen. Probeer regelmatig quality time te maken om hen te kunnen ont-moeten. Wees bereid om minimaal 1 uur per dag uitsluitend en doelbewust met hen bezig te zijn (los van de dagelijkse bezigheden zoals hen in bad stoppen, samen eten, boodschappen doen,…). Wacht niet altijd op een geschikt moment, ieder alledaags moment is een kans om verbinding te maken. Wat doen ze? Waarom vragen ze aandacht? Kun je meespelen in plaats van je eigen dingen te doen? Wat is belangrijker? Waar worden jij en je kinderen gelukkiger van?

Mindful ouderschap betekent echt leren luisteren naar de kinderen met volle aandacht en interesse. Ieder kind is uniek, niet alleen qua fysieke mogelijkheden maar ook qua temperament, karakter, verlangens, behoeften,...Elk kind heeft dan ook een persoonlijke aanpak en begeleiding nodig. Bij iedere interactie kunnen de ouders rekening houden met de specifieke eigenheid van hun kinderen. De kunst is om met vriendelijkheid en interesse bewust te zijn van de gevoelens, gedachten, intenties, verwachtingen en verlangens van het kind en van jezelf.
Aanwezig zijn betekent ook de keuze om telkens in het hier en nu te blijven. Wanneer je kind van 7 jaar leervertraging oploopt en bijlessen dient te krijgen of zwaar gepest wordt op school, hoef je daarom nog niet te panikeren en allerlei rampscenario’s te verzinnen betreffende zijn toekomst. Blijf aanwezig in het heden en ga daar aan de slag op het niveau van een zevenjarige. Piekeren en zich zorgen maken over een verbeelde toekomst zijn zinloze gedachtespinsels die niets bijdragen aan effectieve oplossingen. Je eigen angsten projecteren naar je kinderen zadelt hen bovendien op met een hoop onnodige angsten en blokkades.  

➽ Mindful ouderschap hecht belang aan INTENTIE. Waarom worden bepaalde beslissingen genomen en specifieke dingen gedaan in het gezin? Vanuit welke motivatie en intentie ontstaan ze? Gaan de kinderen naar de voetbalclub of balletschool omdat ze het leuk en boeiend vinden of omdat de ouders een hobby willen zoeken voor hen? Wat is het nut van huiswerk? Is het een saaie en nutteloze bezigheid of maakt het deel uit van het leerproces? Geef voldoende uitleg en bespreek de achterliggende intentie samen met de kinderen. Een actie of beslissing die gedragen wordt door de juiste intentie verhoogt ook de motivatie bij de kinderen.

Don't worry that children never listen to you,

Worry that they are always watching you.

➽ Mindful ouderschap vraagt dat je het GOEDE VOORBEELD geeft. Een kind leert niet van goed bedoeld advies, wijze raad, opgelegde verplichtingen, strenge straffen,...maar het leert vooral door jouw voorbeeld na te volgen. Wees dus heel alert en bewust van wat je doet of zegt. Je kan praten wat je wil, maar als jij zelf het verkeerde voorbeeld geeft, haalt dat niet veel uit.

The way we talk to our children becomes their inner voice.

➽ Mindful ouderschap betekent VERTROUWEN hebben in je kind zodat het ook zelf leert vertrouwen op zijn eigen inherente wijsheid en kracht. Vertrouwen schept een veilig gevoel en een uitdagende energie voor het kind, waardoor er mogelijkheden ontstaan om te exploreren, te ontdekken, te groeien, te creëren, en eigenwaarde te ontwikkelen. Gun je kind vooral zijn eigen ervaringen, want het is precies daarom naar de Aarde gekomen. Erop vertrouwen dat je kind de uitdagingen aankan, brengt een positieve en opbouwende energie waardoor het zijn eigen oplossingen zal vinden. Dat betekent uiteraard niet dat je nooit meer mag helpen of grenzen stellen. Jouw taak als ouder is bescherming en hulp bieden wanneer het nodig is vanuit het vertrouwen dat je kind het aankan. Opvoeden is eerder begeleiden, waarderen en motiveren dan verbieden en straffen. Positieve bevestiging is dan ook een cruciaal element binnen de opvoeding. Nog veel te vaak worden kinderen uitsluitend gewezen op wat ze allemaal 'verkeerd' doen en krijgen negatieve feedback die hen kwetst, afremt en blokkeert. Zo worden ze gelabeld en geprogrammeerd en sijpelt de overtuiging 'ik ben niet goed genoeg' binnen in hun onderbewuste. Het is veel logischer en productiever om hen (vaak) te waarderen en te complementeren met de dingen die ze (goed) doen. En dat zijn er heel wat. Wat je zaait, zul je oogsten.

It’s narcissistic to think that we can raise another being when we haven’t raised ourselves.

➽ Mindful ouderschap hecht veel belang aan een open en verbindende COMMUNICATIE tussen ouders en kinderen. Men kan dagelijks tijd maken om te praten met en te luisteren naar elkaar. Oogcontact is daarbij belangrijk. Gesprekken over innerlijke gevoelens en allerlei dagelijkse ervaringen versterken de gezinsband en de verbondenheid. Sommige ouders (en kinderen) hebben moeite om hun gevoelens (eerlijk) te verwoorden. Men kan elkaar helpen zoeken naar de juiste woorden, maar men kan zich ook uiten via andere middelen zoals muziek, poëzie, tekeningen, spel, sport,...Iedereen is uniek en reageert anders. Wanneer dingen fout lopen, gaan we er soms van uit dat iedereen op dezelfde manier zal reageren of dezelfde overtuigingen heeft. Maar dat is niet zo. Sommige kinderen hebben bijvoorbeeld een rommelige kamer. Dit kan een ergernis zijn voor de ouders en aanleiding tot vele ruzies. Maar tijdens een verbindend gesprek kan duidelijk worden waarom een kind kiest voor een rommelige kamer. Het kind kan bvb. uitleggen dat hij zich gestrest voelt wanneer zijn kamer helemaal netjes op orde is. En dat hij zich rustiger voelt als er een beetje chaos is. De vader kan dan opwerpen dat die wanorde hem een gevoel van desorganisatie brengt die hem kregelig maakt. Er kan dan eventueel een compromis gevonden worden waar beide partijen zich goed bij voelen. Zoals: de chaos dient binnen de perken te blijven en wanneer er bezoek is, dient de kamerdeur van de zoon gesloten te blijven. Een verbindend gesprek waarom de zoon een rommelige kamer verkiest en hoe de vader zich daarbij voelt als hij zo’n kamer ziet, leidt er uiteindelijk toe dat beiden elkaar beter leren kennen en kunnen begrijpen. Communicatie is dus de sleutel.
Echt praten betekent ook oprecht kunnen luisteren en dat is niet makkelijk. Meestal luisteren we om daarna een antwoord te kunnen geven, maar het gaat hier om echt luisteren zodat je ook echt kunt begrijpen, en dat is iets heel anders. Zie er op toe dat een gesprek niet eenzijdig door jou wordt gedirigeerd. Luister aandachtig naar wat het kind vertelt, ook al is het verhaal lang en onsamenhangend en onbeduidend (volgens jou). Voor het kind kan het verhaal of de mededeling van groot belang zijn. Wacht tot het kind uitgesproken is en wees niet afgeleid door andere dingen. Laat hem rustig zijn woorden zoeken en zijn gedachten ordenen. Deze vorm van respect is uiteraard wederkerig, ook het kind laat de ouder uitspreken alvorens te reageren. Als je nu geen interesse toont in hun verhalen als kleuter en kind, is er grote kans dat ze jou ook niet in vertrouwen zullen nemen als puber en adolescent.

Grown men can learn from very little children for the hearts of the little children are pure.
Therefore The Great Spirit may show to them many things which older people miss.

(Native American)

➽ Mindful ouderschap betekent dat het gezin als een TEAM samenwerkt. Er is uiteraard een natuurlijke hiërarchie in het gezin die gerespecteerd mag worden. Maar respect kun je niet afdwingen, enkel verdienen. De ouders zijn groter, sterker, volwassener en hebben meer levenservaring. De kinderen zijn speelser, creatiever, onschuldiger en hebben meer levensvreugde. Sommige kinderen zijn zelfs wijzer dan veel volwassenen en kunnen nog ‘out of the box’ denken. Bedenk dat een kind ook een oude, wijze ziel in een jong lichaam kan zijn. Hier kan een win-win situatie ontstaan wanneer ieder lid van het gezin de ruimte en de mogelijkheid krijgt om mee te denken en mee te beslissen. Als ouder begeleid je het team maar beheers je de uitkomst niet. Geef prioriteit aan vreugde en geluk en vier het leven. Hierdoor voelt de ervaring voor het hele gezin gemakkelijker. Toon interesse in wat je kinderen allemaal doen, denken en voelen en deel ook je eigen interesses met hen. Meer nog (en dit kan een fantastische ervaring zijn voor alle partijen), geef je kind af en toe eens de 'leiding', vraag hen raad, laat hen eens beslissen over bepaalde dingen, hou een teamgesprek en zet ze aan het hoofd van de tafel.

It is easier to build strong children than to repair broken adults.

➽ Mindful ouderschap betekent dat je de FEEDBACK die je krijgt van je kind bewust opneemt en onderzoekt. Kinderen kunnen uitdagen en testen. Ze spiegelen soms terug wat in hun ouders en opvoeders onderbewust vastzit. Of ze spiegelen allerlei dagelijkse omstandigheden zoals jouw drukke agenda, je leugentjes, je achterhaalde overtuigingen of ergere dingen als een stukgelopen huwelijk en ruzies tussen de ouders. Ze brengen jouw overtuigingen en standpunten aan het wankelen of stellen ze in vraag. Dat kan heftig zijn. Maar kinderen kunnen in dat opzicht ook grote leermeesters zijn als je bereid bent tot zelfonderzoek, tot verandering en heling bij jezelf. Ze helpen je bij het (h)erkennen van jouw eigen reactieve impulsen op wat er gebeurt. Soms wordt je getriggerd door hen en kun je veel leren over je eigen programma’s en blokkades als je durft eerlijk te zijn met jezelf. Wat is van jou en wat is van je kind? Het kind van nu wil gewoon graag met respect behandeld worden en meedenken als een volwaardige gesprekspartner.

So often children are punished for being human.
Children are not allowed to have grumpy moods, bad days, disrespectful tones or bad attitudes.
Yet, us adults have them all the time. None of us are perfect.
We must stop holding our children to a higher standard of perfection than we can attain ourselves.

➽ Mindful ouderschap vraagt dat je je KWETSBAAR durft opstellen. Dat je echt, eerlijk en authentiek bent. Je bent een Mens en niemand is perfect. Ook jij bent kwetsbaar, je maakt fouten, je wordt soms kwaad of verdrietig, je bent soms onzeker en angstig. Laat dat zien en geef toe dat je fouten maakt (ook in de opvoeding van hen). En geef daarover ook uitleg wanneer je kind daarom vraagt. Hier leren zowel jij als je kinderen van. Besef dat fouten maken bij het leven hoort. Fouten zijn essentiële leermomenten, het zijn ervaringen waar je rijker en wijzer van wordt. Er zit geen handleiding bij het leven, het is vallen en opstaan en vooral het altijd terug opstaan is belangrijk.
Je kunt ook leren van je verleden door terug te kijken naar je eigen opvoeding en de thuis die je toen had. Wat had je anders willen zien? Wat heb je geleerd? Wat was positief? Wat wil je doorgeven aan je kinderen en welke ‘fouten’ van je eigen ouders wil je vermijden.

Children have a full time occupation. It's called play!
Let them be occupied by it from their early years until their twilight years.

➽ Mindful ouderschap laat het kind DE WERELD ONTDEKKEN op zijn eigen manier en tempo. Nieuwsgierigheid en verwondering vormen daarbij twee belangrijke eigenschappen die kinderen tot exploratie en onderzoek aanzetten. In plaats van hun ontdekkingen en ervaringen dadelijk te labelen met woorden en bepalingen kunnen we de kinderen ook toelaten dat ze zelf hun ideeën en percepties vormen. Zo krijgen ze een rechtstreekse één op één relatie met de wereld en haar fenomenen zonder dat ze voorgekauwde concepten opgedrongen krijgen. 

Stel dat je wandelt in het bos waar van alles te ontdekken en te leren valt voor een kind. De kunst is om die ontdekkingstocht ook toe te laten en te faciliteren en niet om dat te sturen via labels. Laat het kind de boom, het blaadje, de tak, de bloem, een insect, een dier,...zelf ontdekken zonder er direct jouw kennis op te plakken. Stel vragen, stimuleer hun waarneming en moedig aan om hun eigen antwoorden te vinden. Ga mee in hun belevingswereld. Er kan dan een andere (en diepere) connectie met de natuur en met objecten ontstaan. Wanneer je dadelijk een uitleg en een label geeft (dit is een berkenboom) dan stopt de ontdekking en leert het kind een concept. Maar een woord of een concept is niet het object zelf, het is alleen maar een woord. Zo leert een kind wel een heleboel labels en theorieën maar daarmee weet het nog niet wat ‘een berkenboom’ nu in wezen is. Uiteindelijk is het geven van labels en woorden aan de dingen onvermijdelijk, maar besef wel dat er veel meer is. Wie alleen maar dingen gaat labelen, zegt  eigenlijk aan het kind: ‘Ik geef je de ontdekte wereld, alles is bepaald’.

➽ Mindful ouderschap gaat over VRIJHEID. Vanaf de geboorte start de conditionering en inprenting (mindcontrol) van de kinderen (zie ook vorige bericht: De Zandbak). Hun aangeboren nieuwsgierigheid, wijsheid en creativiteit worden ingeperkt door opvoeding, school en maatschappij. Kinderen hebben nood aan tijd en vrijheid om (veel) te kunnen spelen. Er zijn uiteraard wat afspraken en grenzen overeen te komen, maar spel is levensnoodzakelijk. Spelen leert hen problemen oplossen, ideeën uittesten, vragen stellen, dingen onderzoeken en nieuwe mogelijkheden ontdekken. Om hun eigen tempo, ritme en uniek-zijn te ontdekken, om hun eigen levensverhaal te kunnen schrijven, dient een kind ook de ruimte en vrijheid te krijgen.

Oefeningen met kinderen

Kinderen vinden het leuk om samen dingen te doen. Maak er een gewoonte van, maar hou het speels en vrijblijvend.

➽ Buikademhaling. Een eenvoudige oefening waarbij je vijf minuten lang focust op de buikademhaling. Neem een comfortabele houding aan, liggend of zittend, en begin een rustige ademhaling door de neus waarbij de focus ligt op de buik die zich als het ware vult en leegloopt met lucht. Zie de buik als een ballon die op en neer gaat met de ademstroom. Hoe lager je in het lichaam kunt ademen (onder de navel), hoe beter. Deze ademhaling ontspant en brengt rust.

➽ Observatie. Je kunt samen met je kind oefenen om gevoelens te herkennen en te observeren. Stel simpelweg de vraag: wat voel je nu in je lichaam? Gebruik eventueel emoticons als het verwoorden van gevoelens en sensaties moeilijk gaat.

➽ Dankbaarheid. Alles wat je aandacht geeft, groeit. Wie regelmatig dankbaar is, merkt steeds meer mooie dingen in het leven. Dankbaarheid is één van de krachtigste middelen om geluk en tevredenheid te vinden. Geef als ouder het goede voorbeeld en uit je dankbaarheid regelmatig zodat de kinderen die gewoonte vanzelf overnemen. Een mooi ritueel is om elke avond samen met je kind vijf dingen te bedenken waar hij/zij dankbaar voor is. Zelfs al was het een rotdag op school, toch sluit je de dag op een fijne en positieve manier af.

➽ Meditatie. Er bestaan veel (korte) meditaties en mooie visualisaties die je samen met kinderen kunt doen. Er zijn ook boeken en cd’s met geleide meditaties ter inspiratie. Meditaties hoeven daarom niet lang te duren (neem 1 minuut per leeftijdsjaar, een kind van 7 jaar zit dan 7 minuten stil) en zijn een ideale methode om rust in te bouwen. Vaak hebben kinderen nog een rijke fantasie en kunnen ze helemaal opgaan in een visualisatie reis. Men kan het meditatieve aspect ook combineren met creativiteit door samen een vision board te maken, een mandala te kleuren, een dreamcatcher te maken, een mantra te zingen, yoga te doen,…

➽ Mindfulness. Dit kun je op vele manieren samen met je kind oefenen. De natuur is een ideale biotoop en kinderen worden vanzelf aangetrokken tot het groene bos, het zandstrand aan zee, de wandelpaden in de bergen,...Ga dus vaak op trek- en speurtocht in de natuur voor observatie, verwondering, ontdekking, aanwezigheid, plezier en contact te beleven. Gebruik alle zintuigen. Blijf in het hier en nu.

➽ Massage. Aanraking is belangrijk, kinderen willen geknuffeld en geliefd worden, vooral in onze kille technologische wereld. Massage werkt ontspannend, vermindert het stressniveau, het stimuleert de aanmaak van de gelukshormonen (serotonine,  oxytocine, dopamine, endorfine) en het versterkt de band tussen ouders en kinderen. Ook baby’s vinden massage heel fijn.  

➽ Spelen. Zet alle apparaten en schermen uit. Zie wat er gebeurt, zie hoe het vroeger was, zonder social media, tv en smartphone. Plots ontstaat er een zee van tijd. Het is wat wennen maar al snel borrelt de creativiteit op. Er zijn zoveel leuke dingen te doen, spelletjes, creatieve werkjes, knutselen, een taart bakken, wandelen, verkennen, grappen en grollen, op bezoek gaan,...

➽ Lachen. Het is waar, na liefde is lachen de beste genezer. Het is gratis, het is leuk, het vernieuwt de cellen, het activeert de gelukshormonen, het maakt lichaam en geest gezond,...en het wordt veel te weinig gedaan. Kinderen lachen spontaan en kunnen een echte bron van vreugde zijn. Stimuleer dit zoveel mogelijk. 

A child is a life that has not gone too far away from the Creator.

Know a child to know life.

(Sadhguru)

Epiloog

Educatie (van het latijn educare) wordt gedefinieerd als ‘een zaadje helpen tot volwassenheid groeien’ en/of ‘het ontwikkelen van datgene wat aanwezig is’. Men kan de taak van ouders en opvoeders dan eerder zien als begeleiders, assistenten of helpers die een natuurlijke ontwikkeling tot volwassenheid stimuleren en faciliteren.
Opvoeden daarentegen wordt eerder geassocieerd met ‘voedsel en onderhoud verschaffen’ (lichamelijk aspect) en het kind ‘opleiden tot een nuttig lid van de maatschappij’ (geestelijk aspect). Deze aanpak resulteert vaak in opvoedingsstress want tal van vragen duiken nu op bij de ouders. Zullen ze goed terechtkomen? Is deze school goed genoeg? Hebben ze de juiste vrienden? Vinden ze later een vaste job? Gaan ze genoeg verdienen? Ook andere factoren vergroten de opvoedingsstress zoals het gedrag van het kind (huilbaby, ontoegankelijke pubers, hyperactieve kleuters, vernielzucht, grof taalgebruik, vluchtgedrag, pestgedrag,…) waardoor de harmonie in het gezin onder druk komt te staan.   

Hoe dan ook, een kind grootbrengen, kan een zware maar ook een boeiende opdracht zijn. Tenslotte zijn kinderen de toekomst en zullen ze ooit als volwassenen deze mooie Aarde helpen behoeden. Stel je eens voor dat kinderen verbonden blijven met hun innerlijke essentie van liefde, vrede en gelukzaligheid terwijl ze opgroeien. Wat een mooie wereld zou zich dan openbaren. Zoals Picasso ooit zie: ‘Ieder kind is een kunstenaar, de moeilijkheid is er een te blijven als je groot wordt’.
Men dient bereid te zijn om veel tijd, energie en liefde te investeren want een gelukkig en harmonieus gezin komt er niet vanzelf. En niettegenstaande de fouten die elke ouder maakt en de moeilijke momenten die regelmatig opduiken, toch krijgt men ook veel moois terug. Een Mens zien opgroeien en mogen begeleiden van baby tot volwassene kan een transformerende leerschool zijn voor de ouders. Een kind opvoeden is niet iets wat je kunt beheersen of perfect doen. Het is eerder een geweldig experiment waar je open en nieuwsgierig naar kunt zijn. Remember: ieder kind is uniek en ieder kind is fundamenteel nodig om de Schepping compleet te maken.

Het kind komt in jouw leven om je iets te leren wat je wellicht vergeten was: vreugde, liefde, verbondenheid, onschuld.
Het komt in je leven om je te helpen je eigen innerlijk kind te wekken.
Het kind brengt je terug naar jouw essentie.
En dat is het mooiste geschenk en de diepste les die kinderen je kunnen geven.

En wanneer kinderen hun creativiteit, openheid, speelsheid en dromen kunnen bewaren tot ze volwassen zijn
dan krijg je dingen als Burning Man, een vrije wereld vol zottigheid, liefde en verbinding.

Some people call it home.



No status, no government, no money.
One week, celebrating humanity.

Lees ook deel 2: 2000 kusjes per dag
Dit artikel is ook beschikbaar als (afprintbaar) pdf bestand (36 pag).
Bewust Ouderschap
Sharing is caring.   ------ ----- ---- --- -- - -- --- ---- ----- ------ The sage battles his own ego.
The fool battles everyone else's.
(Soefi spreuk)