Kerterre

The minute you choose to do what you really want to do,
it's a different kind of life.

(Buckminster Fuller)

Een Kerterre is een kleine, ronde en zelfdragende constructie opgetrokken uit natuurlijke materialen (aarde, planten en stenen). Het is vrij makkelijk zelf te bouwen en het lijkt wat op een gesculpteerde yurt of op een iglo uit aarde of op een hobbithuis uit de Tolkien boeken. Bouwen met aarde is uiteraard niets nieuws, het bestaat al duizenden jaren. En ook de typische dome vorm vind je op alle continenten terug als lemen hutten en andere bouwwerkjes. Maar het leuke aan dit concept is de toegankelijkheid en eenvoud. Het woord ontstond in Bretagne toen Evelyne Adam 20 jaar geleden haar eigen poëtisch dome-huisje bouwde uit natuurmaterialen en de naam Kerterre bedacht. Ker (in het Bretoens) betekent eigenlijk ‘chez’ en/of ‘maison’ en terre verwijst uiteraard naar aarde. Kher (of Ger) is ook de Mongoolse naam voor yurt. Iedere Kerterre is een uniek, persoonlijk en creatief bouwwerk bedoeld als een eenvoudige woon- of slaapplek in een natuurlijke omgeving. Andere toepassingen: opbergruimte voor materiaal, speelhuisje voor kinderen, logeerplek voor gasten, een rustige plaats voor een siësta, een plantenserre,... Wonen in een Kerterre hangt onlosmakelijk samen met een ecologische levensstijl. Men woont off the grid en vaak midden in een uitgebreide groentetuin omringd door natuur en voedselbos. Men leeft dicht bij de elementen (water, vuur, aarde, lucht) in harmonie met de seizoenen en in rechtstreeks contact met moeder Aarde. Wellicht heb je al gemerkt dat er nergens rechte lijnen of vierkanten zijn in de natuur. Wonen in een typisch westers huis met kamers in de vorm van grote kubussen of balken is dan ook een beetje tegennatuurlijk, hoewel bouwen met rechte muren uiteraard erg makkelijk en handig is. Maar wonen in een ronde vorm creëert een andere, meer organische en gezellige energie. De grote voordelen van een Kerterre zijn de heel lage prijs, de uitnodiging tot creativiteit en de eenvoud van de bouwwijze (iedereen kan zijn eigen huis bouwen). Het verschil met andere aarden huizen (leem, earthbag, adobe,...) zijn de kleine oppervlakte, de dome vorm en het ontbreken van een dragend skelet.

Van wat is een Kerterre gemaakt?

Er zijn 2 verschillende opties voor de muren, ofwel kalk vermengd met hennep, ofwel leem vermengd met plantenvezels zoals stro. De fundering bestaat uit lokale stenen, daarbovenop worden dan de muren gebouwd bestaande uit hennep/kalk of uit leem/vezels. In Frankrijk kiest men meestal voor de hennep/kalk combinatie. Voor de kalk kies je ‘Chaux Hydraulique NHL3,5’ (kostprijs ongeveer 15 euro voor 35 kg). De hennep dient ongesneden te zijn en uit lange vezels te bestaan (1m50), men noemt het hennepstro (paille de chanvre). Hennep voor bouwconstructies is makkelijk te vinden in Frankrijk, bvb. bij Agro Chanvre.
De lange vezels (gemengd met kalk of leem) zijn ideaal om te sculpteren en organische vormen te leggen. Zie fotoreeks 2 via de linkjes onderaan. Er zijn ook alternatieve materialen mogelijk zoals droog gras, stro, klei,...(zie verderop). Er is dus geen houtskelet nodig (tenzij je veel groter wilt bouwen) en dat maakt het bouwen veel eenvoudiger. Een Kerterre is meer een beeldhouwwerk. De hennep en de kalk worden vermengd waardoor een sterke muurvezel ontstaat die gestapeld wordt tot een solide muur. De kalk en de vezels ‘carboniseren’ bij het drogen en worden zo sterk als stenen. Ook de redelijk kleine oppervlakte en de ronde vorm verdelen de draagkracht voldoende waardoor geen houtskelet structuur nodig is (wat wel het geval is bij een Roundhouse of een Hobbithouse). Voor de afwerking (pleisterlaag) zijn verschillende opties mogelijk zoals leem, plaaster (half kalk/half zand mengeling) of waterwerende papierweefsels.

Wat is de maximale oppervlakte voor een Kerterre?

Eén van de grootste die werd gebouwd is 5 m in diameter en 3,20 m hoog (= 20 m2 grond oppervlakte). Het is ook mogelijk om een ‘Kerterre-kasteel’ te maken bestaande uit verschillende afzonderlijke units die met elkaar verbonden zijn. Het basisprincipe blijft altijd om (1) een discrete en natuurlijke constructie te maken die opgaat in het landschap en om (2) samen te werken met de natuur en een ecologische levensstijl aan te houden.

Hoeveel kost een Kerterre?

Dat is afhankelijk van grootte en materialen. In principe kan het quasi gratis als je leem/stro als bouwmateriaal gebruikt en de ramen plus een deur ergens kunt recupereren via het containerpark. Als je hennep/kalk als bouwmateriaal kiest dan komt een eenvoudige basis Kerterre (3 m diameter) op ongeveer 500 euro. Daar bovenop komt nog de prijs voor een plexi skydome als je de sterren wilt zien. Wanneer je niet kiest voor zelfbouw maar een team inhuurt of een werkstage organiseert, zal de prijs hoger zijn (een paar duizend euro). Reken op een bouwperiode tussen 5 dagen en 3 weken afhankelijk van de grootte en het aantal helpers.

Wetgeving – reglementering (Frankrijk & België).

De Franse wetgeving is heel complex, er zijn veel regeltjes en ook veel uitzonderingen. En soms worden (illegale) gebouwen wel oogluikend toegestaan als er geen overlast is of klachten van jaloerse buren. Als de grond in zone U en zone AU ligt (klaar voor urbanisatie) dan gelden onderstaande regels. Als de grond in zone A ligt (landbouwgrond), dan dien je het statuut van landbouwer te hebben en worden enkel gebouwen toegestaan die noodzakelijk zijn om te boeren (zoals een schuur bvb). Als de grond in zone N ligt (natuurgebied, bosgebied) dan mag er niet gebouwd worden behalve gebouwen in functie van het bosbeheer. De zonering kun je raadplegen op het gemeentehuis waar de grond ligt. Voor zone U en AU gelden deze regels: een Kerterre die kleiner is dan 5 m2 wordt beschouwd als een sculptuur en kan zonder vergunning worden gebouwd. Tussen 5 en 20 m2 woonoppervlakte is een gewone werkverklaring voldoende (déclaration de travaux of ook nog déclaration préalable). Die is makkelijk aan te vragen op het plaatselijk gemeentehuis. Voor een Kerterre groter dan 20 m2 heb je een bouwvergunning nodig. Die is moeilijker te krijgen en hangt voor een stuk af van de goodwill van de burgemeester.

In België mag je een bijgebouw plaatsen (tot 40 m2) in de eigen tuin op maximaal 30 meter van een bestaande woning. Wie landbouwer in hoofdberoep is, mag eventueel ook bouwen op agrarische grond. Er zijn evenwel heel wat regeltjes rond ruimtelijke ordening na te zien en de burgemeester dient groen licht te geven.
Steeds meer mensen kunnen de hoge prijzen van huur en koopwoningen niet langer betalen. Dat verklaart ook het succes van de ‘tiny house’ beweging. Onvermijdelijk zal de wetgeving zich ooit moeten aanpassen zodat goedkope en haalbare woon alternatieven voor iedereen toegestaan en mogelijk worden.

Human beings are the only creatures on the planet that tell time and think they have to earn a living.
(Buckminster Fuller)

Werkwijze.

Dit is een rudimentaire uitleg, als je wat onzeker bent over het bouwproces dan kan het goed zijn om eerst een workshop of een volledige opleiding te volgen (900 euro voor 18 dagen opleiding).

Zoek een geschikte plek en maak die vrij zodat de aarde zichtbaar wordt. Kies de diameter van de Kerterre. Bouw niet te groot, 3 tot 4 tot eventueel 5 meter diameter is ideaal, vanaf 5 meter is het raadzamer om ook houten steunpalen of skeletbouw te voorzien. Zoek een tak met de juiste lengte, leg hem op de grond en laat hem in een cirkel rond zijn middelpunt gaan. Markeer de cirkellijn. Maak een soort mortel door gelijke delen kalk en (liefs ongewassen) zand met water te mengen (maak het niet te nat). Leg de mortel op de cirkel en plaats daar een rij platte stenen op. Dit wordt de fundering van de Kerterre en de basis voor de muren. De stenen dienen om te vermijden dat het regenwater in contact komt met de muren. Men kan ook een tweede en derde rij stenen op elkaar metselen. Laat wel een dag drogen na iedere rij. Het mooie aan een Kerterre is dat je kan experimenteren met allerlei mogelijkheden en technieken en je eigen creativiteit kan uitleven.

Afhankelijk van welke deuropening je kiest, kun je de stenenrij laten doorlopen of een uitsparing laten. Bij een ronde deur (hobbithuis) wordt de volle cirkel met stenen belegd, gezien de deur zich dan toch boven de grond bevindt. Ook bij een klassieke deuringang kunnen de stenen blijven, je krijgt dan een drempel om het water buiten te houden.

De mortel voor de muren kan op verschillende manieren gemaakt worden. Hierboven wordt dus kalk en hennep aanbevolen. Maar ook leem is een mogelijkheid. Leem is een mengeling van klei, zand, vezels en water. Kies een plek op je terrein waar je een vijver wilt. Graaf de bovenste laag (teel)aarde weg en houd die apart voor je moestuin. Onder de bovenlaag vind je wellicht klei-aarde. Dit kun je testen door een bal te maken van een kluit aarde. Hoe beter de bal samen kleeft, hoe meer klei er in de grond zit. Verzamel de klei en vermeng die met zand, vezels en water. Dat is een lastig en arbeidsintensief karwei. En je hebt heel veel klei (of kalk) nodig om een huis te bouwen. Je kunt een betonmixer gebruiken of ook vrienden uitnodigen die op blote voeten de leem komen mengen. Voor de vezels is alle droog plantenmateriaal geschikt (hennep, gras, stro, varens, venkelstengels,…). Hoe meer vezels je gebruikt, hoe lichter het materiaal en hoe minder barsten in de muur achteraf na het drogen. Met de geprepareerde leem (of de hennep/kalk, afhankelijk van wat je kiest) maak je dan grote kleverige ballen en daarmee metsel je de muren door telkens een rij leem (of kalk) bovenop de stenen fundering te zetten, aan te drukken, glad te strijken en te sculpteren. Zie er op toe dat de leem (of kalk) niet in aanraking komt met de grond om capillaire wateroverdracht te vermijden.  

Zo bouw je langzaam de muren hoger. Een dag werken en dan telkens een dag laten drogen. De leem (of kalk) hoeft niet echt droog te zijn om er verder op te bouwen. Je kunt (gerecycleerde) ramen inwerken tijdens de bouw. Wanneer de muren ongeveer 1 meter hoog zijn (afhankelijk van de diameter en je eigen ontwerp) begin je de leem- of kalkballen nu zijwaarts en rij na rij naar binnen te plaatsen om zo een koepel te vormen. Wees niet bang voor instorting, maak de ballen minder nat zodat ze wat lichter in gewicht zijn. Gebruik lange vezels van varens, hennep of venkel om de boogvorm voor te bereiden bij het metsen van de koepel. Ook scheuten en fijne takken van de wilg zijn goed bruikbaar. Vermeng deze met leem en maak er een soort vlechtwerk mee in de vorm van een koepel. Hoe hoger je komt, hoe meer het gaat hellen. Als je bang bent voor instorting kun je er een fijne laag kalk/aarde mengeling opdoen, dat droogt snel en verstevigt het geheel. Pas op, kalk irriteert, draag dus handschoenen. De koepel kun je helemaal dichtdoen met leem of je kunt een hoedje van doorzichtig plexiglas plaatsen. Zo kun je de sterren zien.

Om de Kerterre te beschermen tegen regen zijn verschillende mogelijkheden. Sommigen gebruiken geen waterafstotende afwerklaag wat de levensduur van het huisje korter maakt. Anderen gebruiken een product als Tyvek, een stevig soort weefselpapier waarvan de ene kant water tegenhoudt en de andere kant lucht doorlaat. Deze stroken papier dompel je in een mengeling van 50% kalk en 50% klei (handschoenen aandoen!, de consistentie van de pap is als dikke yoghurt) en dat leg je dan van boven naar beneden op de muren. Alsof je een kamer behangt. Zie toe dat de juiste kant (waterafstotend) naar buiten gericht is. Daarna schilder je nog enkele lagen van de kalk (of klei) mengeling er bovenop. Het Tyvek papier kun je ook op de grond rond het huis aanbrengen als een soort voetpad en extra bescherming. Dit Tyvek papier maakt de financiële investering wel groter, maar het huisje zal ook langer blijven bestaan.

De binnenmuren kunnen afgewerkt worden met leem of plaaster en versierd met allerlei organische vormen. Ook een haard of vuurplaats kan gebouwd worden wanneer men een schoorsteen voorziet. Op de grond kan een tapijt komen (zoals in een yurt) of vlechtwerk van plantenvezels (hennep). Echt mooi is een aarden vloer. Hier zijn verschillende technieken mogelijk. Vaak wordt leem gebruikt die dan na het volledig drogen enkele lagen lijnzaadolie krijgt. Zie hier enkele voorbeelden van een aarden vloer: Cob Floor, Earthen Floors, DIY Earthen Floor. Voor energie kunnen zonnepanelen of een windmolentje ingezet worden, de verwarming is dood hout uit de omgeving, koken kan op gas uit een fles, voedsel komt uit de tuin, water van de bron.

Bronnen: Kerterre website - Fotoreeks constructie 1 - Fotoreeks constructie 2 - Foto album Evelyne Adam

Just living is not enough...
one must have sunshine, freedom and a little flower.
(Hans Christian Andersen)